مجسمه سازی با فلز ،چوب

مجسمه سازی با فلز (Metal sculpture)

مجسمه‌های فلزی انواع متنوعی دارند که از تندیس‌های محکم فلزی در منطقه باستانی خاور نزدیک ( شرق نزدیک) گرفته تا آثار عظیم فولادی در اواخر قرن بیستم را شامل می‌شوند. در اکثر موارد، زوال مجسمه فلزی به دلیل بازگشت فلز به حالت معدنی (کانی) پایدارتر رخ می‌دهد.

در مورد آهن، این فرآیند بیشتر به عنوان “زنگ زدگی” شناخته می‌شود و منجر به اکسید آهن معدنی و پودری به رنگ قهوه‌ای قرمز می‌شود. مس و آلیاژهای آن معمولاً به کربنات‌های سبز یا آبی رنگ مس، مالاکیت  (malachite) یا آزوریت (azurite) و یا به کانی اکسیدی کوپریت (cuprite) قرمز رنگ تغییر می‌کند.

مس و آلیاژهای آن نیز ممکن است به سرعت در صورت وجود کلرید براثر چرخه‌ای به نام فرآیند “بیماری برنز” (bronze disease ) دچار زنگ زدگی و خوردگی شوند، که در پی آن مس به کلرید مس، محصولی پودری سفید-آبی تغییر می‌کند. نقره حتی در حضور مقدار کمی گوگرد به سرعت تیره می‌شود و سرب نیز در حضور اسید استیک (acetic acid) به سرعت دچار خوردگی می‌شود.

عنصری که در همه فرایندها مشترک است، وجود آب است. برای شروع و تکمیل فرایند زنگ زدگی و خوردگی فلز پایه و تبدیل آن به یک ماده معدنی (کانی) حجیم تر و غیر منسجم تر، وجود آب الزامی است.

در زمان‌های گذشته، اغلب برای بهبود و ترمیم مجسمه‌های فلزی، سطح آن را تا جایی که عاری از هرگونه زنگ زدگی و دگرگونی باشد، کاملاً لایه برداری می‌کردند.

تکنیک‌های صیقل دهنده (ساینده) مانند سندبلاست (sandblasting) یا انفجار میکروبی (microbead blasting ) مرتباً مورد استفاده قرار می‌گرفت، همچنین از روش‌هایی مانند: پاکسازی شیمیایی (که مواد دگرسانی کانی را حل می‌کرد) و کاهش الکتروشیمیایی استفاده می‌شد که سطح فلز را از هرگونه فراورده‌های خوردگی و “پتینه” ( این اصطلاح به فراورده‌های خوردگی گفته می‌شود که به طور طبیعی یا مصنوعی روی سطح فلز شکل گرفته اند) پاک می‌کرد.

پتینه‌ها به دلیل زیبایی هنری، اصالت و اعتباری که به اشیا می‌دهند، ارزش زیادی دارند. امروزه ترمیم مجسمه‌های فلزی بسیار محافظه کارانه تر از گذشته انجام می‌شود.

اگرچه مجسمه ممکن است صیقل داده شود (مانند: مجسمه‌های نقره‌ای که تیره و کدر شده اند) یا می‌شود پتینه دگرسانی آن را پاکسازی و لایه برداری کرد (مانند: برخی از مجسمه‌های بزرگ و تاریخی در فضای باز)، اما اهمیت و اصالت این فراورده‌های دگرسانی قبل از پاکسازی به دقت ارزیابی می‌شوند و اغلب بجای از بین بردن پتینه‌ها از آن‌ها محافظت و نگهداری می‌شود.

هرگونه ترمیمی که منجر به تغییر شکل فلز یا هرگونه افزودنی( دستکاری) تغییر ناپذیر شود، مانند: لحیم کاری یا جوشکاری برای ایمن سازی قطعات شکسته، اکنون با احتیاط و هوشیاری زیادی صورت می‌گیرد.

در آغاز قرن 21، مسئول نگهداری از آثار با اجرای یک سری روش‌های پیشگیرانه مراقبتی از فرایند خوردگی جلوگیری می‌کند که این اقدامات شامل ایجاد محیطی بی خطر (معمولاً تا حد امکان خشک و عاری از آلاینده‌های مضر) و حفظ استحکام و دوام مجسمه (با روش‌هایی مانند: تمیز کاری منظم و استفاده از روکش‌های محافظ) می‌شود.

مراقبت منظم به منظور نگهداری از مجسمه بسیار مقرون به صرفه و این کار درمحفاظت طولانی مدت از مجسمه‌ها در فضای باز نیز بسیار موثر است.

تمیز کاری و روکش منظم (با موم یا پلیمرهای مصنوعی یا هر دو، که بعضاً حاوی بازدارنده‌های خوردگی هستند)، فرایندهای خوردگی را حتی در محیط‌های شهری مخرب و آلوده، کنترل کرده است.

با این حال، در برخی موارد، تنها گزینه پیشنهادی مسئول نگهداری این است که مجسمه‌ها از محیط بیرونی و فضای آزاد برداشته شوند، در یک منطقه حفاظت شده قرار بگیرند و با یک ماکت ساخته شده از موادی مقاوم تر جایگزین شوند.

اگرچه تمیز کردن مجسمه‌های فلزی ممکن است شامل حذف کل فراورده‌های خوردگی، از جمله فراورده‌هایی که به عنوان پتینه شناخته و ارزش گذاری می‌شوند، باشد اما رویکرد محافظه کارانه تری در این زمینه در حال گسترش است که در آن ارزش تغییرات طبیعی در سطح فلز مورد توجه و تصدیق قرار می‌گیرد.

در مورد اشیاء باستان شناسی و مجسمه‌های قوم شناسی، این فراورده‌های خوردگی ممکن است بقایای ترمیم اولیه سطح یا بقایای مواد مرتبط یا شواهدی مهم و مفیدی را در خود نگه داشته باشند. این شواهد باید با دقت مطالعه شود و درکی جامع از اهمیت مجسمه (در حال حاضر و در آینده) باید با خسارت ناشی از تمیز کاری آن، سنجیده و ارزیابی شود.

مجسمه سازی با چوب (Wood sculpture)

اگرچه تعداد مجسمه‌های چوبی نسبتاً کمی از دوره‌های ماقبل تاریخ و اوایل تاریخ باقی مانده است، اما حجم عظیمی از مجسمه‌ها در هزاره گذشته تولید شده است، به ویژه مجسمه‌های رنگارنگ مربوط به عبادت‌های مذهبی در اروپای غربی و هند، چین، ژاپن و سایر ملل آسیایی.

چوب یک ساختار بسیار باز و متخلخل (پرمنفذ) است که قسمت عمده و اصلی آن آب است که یا جذب آن شده یا از نظر شیمیایی به سلول‌های ساختاری دیواره نازک آن متصل شده است.

مانند: بسیاری از مواد گیاهی، چوب به تغییرات در رطوبت محیط اطراف خود واکنش نشان می‌دهد و آب موجود را برای تعادل با محیط مصرف می‌کند و یا برعکس، در صورت خشک شدن هوای اطراف، آب را رها می‌کند. هنگامی که این مبادله ذکر شده صورت بگیرد، تغییرات ابعادی چوب رخ می‌دهد. وقتی چوب آب را می‌گیرد، متورم می‌شود.

با از دست دادن آب، گاهی اوقات به اندازه چشمگیری، کوچک می‌شود.  هر دو عمل باعث ایجاد فشارهایی شدیدی بر روی ساختار چوب می‌شوند که یا منجر به خم شدن دائمی و یا شکستن کامل چوب می‌شود.

علاوه بر این، فشار فیزیکی که بر اثر انبساط و انقباض مستمر بر روی سازه وارد می‌شود، چوب را ضعیف می‌کند یا ممکن است باعث آسیب جدی تر به چوبی شود که از قبل بر اثر حمله حشرات و گذر زمان ضعیف شده است.

هنگامی که چوب با رنگ تزئین می‌شود، به حرارت و رطوبت با حرکت بیشتری واکنش نشان می‌دهد و پیوند بین چوب و رنگ و آماده سازی زمینه را از بین می‌برد و در نتیجه دکوراسیون رنگ آمیزی شده، پوسته پوسته و از سطح چوب جدا می‌شود.

چوب همچنین می‌تواند منبع غذایی یا محل لانه انواع حشرات مضر (که چوب را سوراخ می‌کنند) مانند: سوسک‌ها، موریانه‌ها و کرم‌ها باشد. این هجوم حشرات می‌تواند آنقدر شدید باشد که مجسمه تمام قدرت ساختاری خود را از دست داده و فرو می‌ریزد.

چوب همچنین می‌تواند توسط انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها به همین صورت آسیب ببیند.

نگرانی اصلی در خصوص حفظ چوب، کنترل محیط است. قرار گرفتن در معرض نور، به ویژه نور فرابنفش و موج‌های کوتاه تر طیف مرئی، باعث تغییر شیمیایی و فیزیکی همه مواد آلی، از جمله چوب می‌شود.

رنگ چوب ممکن است تیره تر یا روشن تر شود یا یکپارچگی ساختاری خود را بر اثر انرژی نور که به عنوان کاتالیزور برای سایر واکنش‌های شیمیایی عمل می‌کند، از دست بدهد.

درجه مناسب و ثابت دما، رطوبت و ایجاد محیطی که در آن حضور اشعه ماوراء بنفش، روشنایی و آلاینده‌ها کم باشد، می‌تواند سرعت هرگونه خرابی را کاهش دهد.

گرد گیری منظم و نگهداری عمومی مجسمه و همچنین اقدامات هوشیارانه برای دور نگه داشتن حشرات آسیب رسان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

در برخی شرایط، اقدام به محافظت از مجسمه‌های چوبی ضروری و الزامی است و این اقدامات معمولاً به معنی نوعی تقویت سازی و تثبیت، چه در ساختار مجسمه چوبی و چه سطح تزئینی آن، است.

انواع فراوانی از مواد تقویت کننده برای هر یک از این اقدامات وجود دارد، از جمله پلیمرهای اکریلیک مصنوعی، رزین‌های طبیعی بر پایه آلی و چسب‌های حیوانی.

یکی دیگر از مواد بسیار مرغوب برای مجسمه سازی سنگ طبیعی است که نباید از آن غافل شد.