در این مقاله به بررسی تراورتن حاجی آباد می پردازیم. ایران به علت داشتن ذخایر عظیم سنگ‌‌های کربناته، دارای یک مزیت نسبی بسیار مهم در میان کشورهایی است که در زمینه‌‌ی استخراج و تولید سنگ‌‌های کربناته فعالیت دارند.
از میان سنگ‌‌های کربناته ایران، گروه تراورتن دارای جایگاه خاصی است. ذخایر سرشار سنگ تراورتن در مناطق مختلف ایران گسترش یافته است.
این تراورتن‌‌ها دارای طرح‌‌ها و رنگ‌‌های بسیار متنوعی نیز هستند که معروفیت آن‌‌ها را جهانی کرده است. سنگ تراورتن حاجی آباد واقع در شهرستان محلات- استان مرکزی، بواسطه‌‌ی ویژگی‌‌های خاص خود، یکی از شناخته‌‌شده‌‌ترین و مرغوب‌‌ترین تراورتن‌‌های (مثلا:تراورتن حاجی آباد) ایران محسوب می‌‌شود. بررسی این سنگ از جنبه‌‌های مختلف حائز اهمیت است که در ادامه به آن می‌‌پردازیم.
ویژگی‌‌های ظاهری و بافتی تراورتن حاجی آباد
سنگ تراورتن حاجی آباد، دارای رنگ روشن است که با تنوع رنگی کرم، بژ تا شکلاتی در بازار سنگ شناخته می‌‌شود. این سنگ دارای رگه‌‌های کمی است و یکی از عوامل مرغوبیت تراورتن حاجی‌‌آباد نیز همین مورد است. سورت‌‌های مختلف این تراورتن را بر اساس رنگ و طرح می‌‌توان به انواع زیر تقسیم کرد:
- سنگ تراورتن کرم حاجی آباد
- سنگ تراورتن ابر و بادی حاجی آباد
- سنگ تراورتن عسلی حاجی آباد
- سنگ تراورتن شکلاتی حاجی آباد
- سنگ تراورتن بی موج و موجدار حاجی آباد
ویژگی‌‌های فیزیکی تراورتن حاجی آباد
تراورتن حاجی آباد، در مقایسه با بیشتر انواع تراورتن‌‌ها، تخلخل کمتری دارد؛ به عبارت دیگر، این سنگ حفرات و خلل و فرج محدودی دارد. حفرات سنگ تراورتن حاصل خروج گاز کربنیک اسید از محلول‌‌های غنی از کرنبات کلسیم، طی فرایند تشکیل این سنگ است.
در نتیجه کاهش میزان این گاز در محلول اولیه یا خروج سریع گاز قبل از فرآیند سنگ شدگی یا تاثیر عوامل دیگر، باعث تشکیل سنگی می‌‌شود که حفرات کمتری دارد.
هم‌‌چنین این سنگ مانند بسیاری دیگر از تراورتن‌‌های دیگر ایران، شکستگی و رگه‌‌های بسیار کمی دارد. علاوه بر این، جذب آب سنگ تراورتن حاجی آباد نیز محدود است. در حقیقت، آبی که توسط بافت سنگ تراورتن جذب می‌‌شود یا در حفرات آن جای می‌‌گیرد و یا در بافت کانی‌‌های سازنده‌‌ی آن؛ در نتیجه کاهش میزان تخلخل، کاهش درصد جذب آب را نیز به همراه خواهد داشت.
کانی اصلی سازنده‌‌ی این سنگ کلسیت است که در جدول سختی موس دارای جایگاه 3 می‌‌باشد. لذا تراورتن حاجی آباد برای عملیات برش و ساب دارای سختی ایده آلی است و می‌‌توان آن را در ابعاد و ضخامت‌‌های مختلف فرآوری کرد. مانند بسیاری دیگر از تراورتن‌‌ها، این سنگ نیز مقاومت سایشی مناسبی دارد.
ویژگی‌‌های مکانیکی و مقاومتی تراورتن حاجی آباد
ویژگی‌‌های مکانیکی سنگ از جمله: مقاومت فشاری تک محوره، مقاومت کششی و مقاومت خمشی، ارتباط بسیار مهم و معکوسی با درصد تخلخل سنگ دارند. به سخن دیگر، هرچه درصد تخلخل یک سنگ خاص کمتر باشد، مقاومت مکانیکی آن بیشتر خواهد بود. در نتیجه سنگ تراورتن حاجی آباد به دلیل دارا بودن درصد تخلخل کمتر نسبت به سایر انواع تراورتن‌‌های پر حفره و متخلخل، مقاومت بهتری نیز خواهد داشت.
آنچه در میزان دوام و استحکام سنگ تراورتن تاثیر بسزایی دارد، میزان وجود حفرات و تخلخل‌‌های کوچک مقیاس (در حد میکرومتر) و هم‌‌چنین لایه‌‌بندی است. با نگاهی دقیق‌‌تر، تاثیر تبلور نمک و همین طور انجماد آب در شکاف‌‌های کوچک مقیاس بسیار شدیدتر از حفرات بزرگ مقیاس است.
در نتیجه وجود حفرات کوچک مقیاس و لایه‌‌بندی در تراورتن، دوام سنگ را کاهش خواهد داد. لذا سنگ تراورتن حاجی آباد به دلیل اینکه حفرات کوچک مقیاس و لایه‌‌بندی معمول در انواع گونه‌‌های تراورتن‌‌ها را کمتر دارد، در نتیجه دوام بهتری خواهد داشت و استفاده از آن در فضاهایی که تحت تاثیر عوامل مخرب محیطی هستند، مناسب است.
ویژگی‌‌های شیمیایی تراورتن حاجی آباد
همان گونه که پیشتر گفته شد، سنگ تراورتن دارای ترکیب کربناته است و کانی اصلی تشکیل دهنده‌‌ی آن نیز کلسیت است. اگرچه در شرایط خاصی، کانی آراگونیت هم که از خانواده‌‌ی کانی‌‌های کربناته محسوب می‌‌شود، می‌‌تواند در ترکیب تراورتن حضور پیدا کند.
در مورد تراورتن حاجی آباد نیز این شرایط حاکم است اما وجود برخی عناصر و مواد فرعی دیگر در ترکیب شیمیایی این سنگ، می‌‌تواند عامل به وجود آورنده‌‌ی رنگ‌‌های مختلف باشد. کانی کلسیتِ خالص دارای رنگ سفید تا کرم روشن است اما حضور مقداری اکسیدهای آهن در قالب کانی‌‌های لیمونیت و حتی هماتیت، می‌‌تواند رنگ تراورتن حاجی آباد را کمی به زرد متمایل کند. اگر در تراورتن حاجی آباد مقداری عنصر منگنز وجود داشته باشد، رنگ سنگ را می‌‌تواند کمی تیره‌‌تر و حتی مایل به خاکستری کند.
نگاهی به جوانب کاربردی تراورتن حاجی آباد
1) عایق بودن در برابر صوت و حرارت: از نگاه علمی، هرچه میزان حفرات بزرگ مقیاس در سنگ بیشتر باشد، سنگ در مقابل صوت و حرارت عایق خوبی خواهد بود. به دلیل اینکه سرعت سیر امواج صوتی از محیط‌‌های متخلخل کمتر است و جریان همرفتی حرارت نیز از این فضاها ضعیف‌‌تر اتفاق می‌‌افتد. لذا سنگ تراورتن حاجی آباد در مقایسه با دیگر انواع تراورتن‌‌های متخلخل، وضعیت عایق بودگی ضعیف‌‌تری دارد.
2) اتصال با ملات: در فرآیند نصب سنگ با استفاده از ملات سیمانی، سنگ‌‌هایی که حفرات و درز و شکاف بیشتری دارند، گیرایی بهتری نیز خواهند داشت اما تراورتن حاجی آباد به دلیل اینکه در قیاس با سایر تراورتن‌‌ها حفرات محدودتری دارد، گیرایی کمتری نیز با ملات خواهد داشت؛ گرچه در مجموع، گیرایی آن بسیار بهتر از سنگ‌‌هایی چون مرمریت و گرانیت است.
3) صیقل پذیری: تراورتن حاجی آباد، صیقل پذیری مناسبی دارد. همین امر موجب شده تا استفاده از آن در اجرای نماهایی که نیاز به پرداخت و نازک‌‌کاری ظریفی دارند، زیاد باشد. مثلاً اجرای ستون‌‌ها و سرستون‌‌هایی که نیاز به تراش و صیقل دقیق و بسیاری دارند، در این سنگ به سهولت انجام می‌‌شود.
4) لک پذیری: تراورتن حاجی آباد بواسطه‌‌ی آن که جذب آب محدودی دارد، در نتیجه در مواجهه با عوامل آلاینده‌‌ی محیطی از جمله بارش یا مواد شیمیایی که لک شدگی سطح سنگ را می‌‌توانند به دنبال داشته باشند، عملکرد مناسبی خواهد داشت.
5) تحمل فشار: بنا به آنچه در مورد ویژگی‌‌های مقاومتی تراورتن حاجی آباد گفته شد، این سنگ استحکام کافی را برای استفاده در مکان‌‌های باربَر و پر تردد نظیر کفپوش پارکینگ‌‌ها دارا می‌‌باشد.
6) قیمت: با وجود آنکه قیمت سنگ تراورتن به موارد مختلفی بستگی دارد، اما در حالت کلی، در انواع بی‌‌موج تراورتن حاجی آباد هرچه رنگ سنگ روشن‌‌تر باشد و هاله‌‌های کمتری نیز داشته باشد، قیمت بیشتری خواهد داشت. در انواع موجدار نیز، روشن بودن رنگ و منظم بودن موج‌‌ها، قیمت را افزایش خواهد داد.
