در این مقاله به بررسی تراورتن شکلاتی یزد می پردازیم. بخش غربی و جنوب غربی استان یزد که به دلیل موقعیت خاص زمین شناسی و مجاورت با گسل بزرگ دهشیر- بافت و سایر ریزگسل هاي منطقه از قبیل گسل دره زرشک، دیزران و توران پشت از پتانسیل معدنی خوبی برخوردار می باشد. از نتایج فعالیت این گسل می توان به گسترش چشمه هاي آب گرم اشاره نمود. همچنین در منطقه دهشیر و ابرکوه، معادن سنگ ساختمانی زیادي از قبیل تراورتن، مرمر، مرمریت و سنگ آهک نیز وجود دارد که از بین این معادن، تراورتن ها به صورت پهنه هاي نسبتاً وسیعی دیده می شوند (همتی و همتی، 1387).
منطقه دهشیر در بلوک یرد قرار دارد که با گسل درونه به طول حدود 900 کیلومتر در شمال، گسل نایین-دهشیر-بافت در غرب و جنوب و و در نهایت، گسل انار در شرق محدود می شود (Aghanabati, 2004).
الف. موقعیت بلوک ایران مرکزی در نقشۀ زمین شناسی ایران (اقتباس از Vaziri Moghadam et al. 2006)
ب. موقعیت بلوک یزد و منطقهی دارای ذخایر تراورتن (Aghanabati 2004).
ج. موقعیت دقیق منطقه روی نقشه ی 100000 : 1 (Alai-Mahabadi and Foudazi 2007)
از میان ذخایر عظیم تراورتن های منطقه، تراورتن قهوهای که به تراورتن شکلاتی یزد یا دهشیر شناخته می شود، محبوبیت جهانی دارد. تراورتن شکلاتی یزد، از زیباترین تراورتن های تیره رنگ محسوب می شود که از معادن نزدیک روستای دهشیر (شهرستان تفت) استخراج می گردد. رنگ این سنگ دامنه ای از قهوه ای تیره تا قهوه ای مایل به بژ را در بر می گیرد. علاوه بر رنگ، عامل دیگری که در جذابیت این سنگ نقش دارد، لایه بندی یا موج های موجود در بافت آن است.
این تراورتن در دو نوع موج دار و بی موج عرضه می شود. در سنگ های تراورتن بی موج، فرآیند برش سنگ در جهت موج انجام می شود که به آن برش کراس کات می گویند. در نوع موج دار نیز محل برش، بصورت عمود بر لایه بندی سنگ انجام می شود. از سویی دیگر، انواع موج دار این تراورتن خود به دو نوع درشت موج و ریز موج (کبریتی) تقسیم می شود که البته هرچه این موج ها ریزتر و منظم تر باشند، قیمت و محبوبیت سنگ نیز بیشتر خواهد بود. در سورت های ضعیف تراورتن شکلاتی یزد، موج های درشت نظم کمی دارند و لکه های سفید و رگه های قرمز کنار هم قابل مشاهده هستند.
هم چنین، معمولا با پر رنگ تر شدن تراورتن شکلاتی یزد، قیمت آن نیز افزایش می یابد. تراورتن شکلاتی کاشان و ترشاب (استان مرکزی – شهرستان دلیجان) نیز از سورت های دیگر این سنگ هستند. معدن آقا محمدی کاشان یکی از معروف ترین تراورتن های شکلاتی است که محصول آن از کیفیت درخور توجهی برخوردار می باشد (چراغی 1397). معمولاً رنگ سنگ کاشان نسبت به سنگ یزد، کم رنگ تر است.
ویژگی های فیزیکی و مکانیکی تراورتن شکلاتی یزد
تخلخل این سنگ تراورتن در حدود 9 درصد است که نشان از وجود حفرات و فضاهای خالی در بافت سنگ است. همین عامل باعث شده تا اتصال آن با ملات سیمانی بخوبی شکل انجام شود و به دلیل وزن مخصوص نسبتاً کم و سبک بودن سنگ، استفاده از آن در قسمت های مرتفع نما، آسان تر شود. البته باید توجه داشت که وجود حفرات بسیار، باعث می شود که مصرف رزین طی فرایند فرآوری سنگ افزایش یابد.
به دلیل درصد تخلخل متوسط، مقاومت فشاری سنگ نیز آنچنان زیاد نیست و به همین دلیل استفاده از تراورتن شکلاتی یزد در مکان هایی که باربر هستند (مانند: کفپوش پارکینگ ها) پیشنهاد نمی شود.
لایه بندی موجود در سنگ که از ویژگی های منحصر به فرد تراورتن شکلاتی یزد به شمار می رود، به عنوان سطوح ضعف مکانیکی نیز مطرح هستند.
به عبارت دیگر، مقاومت فشاری، مقاومت کششی و مقاومت خمشی سنگ از موقعیت همین سطوح بسیار کم بوده و احتمال خردشدگی سنگ تحت تنش های فراتر از حد مجاز وجود دارد.
وجود حفرات نسبتاً درشت در بافت سنگ، باعث شده تا دوام آن در برابر عوامل مخرب ذوب و انجماد آب و تاثیر محلول های نمکی زیاد باشد و به همین دلیل نیز می تواند به عنوان یک انتخاب مناسب برای نمای بیرونی ساختمان مطرح شود.
قابلیت ساب و صیقل پذیری تراورتن شکلاتی یزد نیز مناسب است و می توان سطح این سنگ را به جلای خوبی رساند. این تراورتن معمولاً در دو نوع ساب خورده و چرمی فرآوری می شود.
از نکاتی دیگری که باید به آن اشاره کرد، ترکیب شیمیایی این سنگ است. بطور کلی، تراورتن دارای ترکیب کربناته است و کانی اصلی تشکیل دهنده ی آن کلسیت و در شرایط خاصی نیز آراگونیت است؛ اما رنگ قهوه ای تا بژِ تراورتن شکلاتی یزد به دلیل حضور کانی هایِ دارای اکسید آهن ایجاد می شود که از جمله می توان به کانی های هماتیت و لیمونیت اشاره کرد. هماتیت باعث می شود تا رنگ سنگ به قرمز و قهوه ای متمایل شود و وجود لیمونیت رنگ سنگ را روشن تر خواهد کرد و رنگ آن را به زرد متمایل می کند.
کاربرد تراورتن شکلاتی یزد
1- نمای اصلی و خارجی ساختمان ها مانند: نمای کلاسیک و مدرن
2- نمای داخلی
3- محوطه سازی
4- سنگفرش پارکینگ
5- ساخت مصنوعات دکوراتیو ( گیوتین، صراحی، کوبیک، مبلمان سنگی)
سورت های ضعیف سنگ تراورتن شکلاتی یزد برای مصارف درپوش و جدول سنگی استفاده می شوند.
قیمت تراورتن شکلاتی یزد
قیمت سنگ تراورتن شکلاتی یزد به عوامل مختلفی بستگی دارد.
- هر چه رنگ سنگ تیره تر باشد قیمت سنگ تراورتن شکلاتی یزد بیشتر است.
- هر چه مقدار موج و هاله های سنگ کمتر و منظم تر باشد قیمت سنگ بیشتر است.
- هر چه قطر و ضخامت تراورتن شکلاتی یزد بیشتر باشد از قیمت بالاتری برخوردار است.
- هر چه ابعاد سنگ تراورتن شکلاتی یزد بزرگ تر و برش دقیق تری داشته باشد، قیمت بیشتری نیز خواهد داشت.
- کیفیت فرآوری تراورتن شکلاتی یزد از نظر ساب، برش، رزین و اپوکسی تاثیر زیادی بر روی قیمت سنگ خواهد گذاشت.
انواع تراورتن در ساختمان سازی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
منابع
همتی، عاطفه، همتی، حامد، 1387. بررسی ارتباط بین تراورتن زایی و فعالیت گسل ها در جنوب غرب استان یزد با بهره گیری از فنون RS &GIS. اولین همایش سراسری کاربرد فناوری ها و روش های نوین در علوم زمین.
چراغی، عبدالله، 1397. راهنمای تصویری و تخصصی شناخت و انتخاب سنگ های ساختمانی. انتشارات نوآور.
Aghanabati A. 2004. The Geology of Iran. Geological Survey of Iran, Tehran. 586 p.
Alai-Mahabadi S. and Foudazi M. 2007. Geologicalmap of Aghda. 100,000. Geological survey and mineral exploration of Iran.
[1] Cross Cut
