در این مقاله به بررسی سنگ گرانیت نطنز می پردازیم. بطور کلی سنگ ها به دسته ی آذرین، رسوبی و دگرگونی تقسیم می شوند. سنگ های آذرین را می توان به عنوان منشا اولیه ی تمام سنگ های دیگر شناخت.
این سنگ ها پس از آنکه از ماگما (ماده ی مذاب درون زمین) تشکیل شدند، در معرض عوامل مخرب محیطی قرار گرفته و به تدریج هوازده می شوند؛ در این صورت می توانند سنگ های رسوبی را تشکیل دهند.
سنگ های دگرگونی نیز از تغییرات به وجود آمده در سنگ های آذرین به دلیل افزایش دما و فشار، شکل می گیرند.
اما سنگ های آذرین دامنه ی بسیار گسترده ای دارند. یکی از شناخته شده ترین انواع سنگ های آذرین، گرانیت است. در کشور ایران ذخایر قابل توجهی از این سنگ ها وجود دارد که در بخش های خاصی از فلات ایران جایگیر شده اند.گرانیت نطنز نیز از آن جمله است.
منطقه ی نطنز در 120 كيلومتري شمال شهر اصفهان واقع شده است. در اين ناحيه توده هاي نفوذي به سن اليگو- ميوسن (5 تا 34 میلیون سال پیش) در سنگ هاي آتشفشاني متعلق به ائوسن (34 تا 56 میلیون سال پیش) نفوذ كرده اند. مجموع ی نفوذي نطنز از نظر سنگ شناسي، شامل انواعي همچون گابرو، ديوريت، كوارتزديوريت، كوارتزمونزونيت، گرانوديوريت و گرانيت است (هنرمند، 1389).
ناحيه نطنز قسمتي از پهنه ساختاري اروميه- دختر است. اين پهنه به صورت كمربند آتشفشاني با روند شمال غرب- جنوب شرق از ناحيه درياچه اروميه در آذربايجان غربي تا آتشفشان هاي بزمان در بلوچستان كشيده شده است (معين وزيري، 1375 ؛ نصراصفهاني و وهابي مقدم، 1389 ) و سن سنگ هاي آتشفشاني در آن از ائوسن و اليگوسن شروع و به آتشفشان هاي عهد حاضر ختم مي شود (درويش زاده، 1363؛ قرباني،1382)
مجموعه ی نفوذي نطنز در مجاورت گسل نطنز (بخشي از گسل قم زفره) رخنمون دارد. اين مجموعه با طيف تركيبي از گابرو تا گرانيت در سنگ هاي آتشفشاني و آذرآواري چين خورده ی ائوسن نفوذ كرده و هاله ی دگرگوني مجاورتي در آن ها به وجود آورده است (Pourhoseini, 1981).
توده ی نفوذي گرانيتوييدي وَش با مشخصات هندسي متوسط عرض 5 و طول 15 كيلومتر بزرگ ترين توده نفوذي گرانيتوييدي در ناحيه نطنز است؛ گسل نطنز با امتداد شمال غرب- جنوب شرق، بخش هاي شرقي و شمالي توده را قطع نموده است.
تركيب سنگ هاي توده ی نفوذي وش، با استفاده از آناليز شیمیایی، گرانوديوريت تا توناليت است. كاني هاي اصلي شامل كوارتز، فلدسپار پتاسيك، پلاژيوكلاز و نيز كاني هاي فرومنيزين از نوع آمفيبول و بيوتيت است. در نمونه ی دستي اين سنگ ها درشت بلور و ضريب رنگيني آن ها متناسب با فراواني كاني هاي مافيك (تیره رنگ) متغير است.
كوارتز در حدود 20 درصد تركيب كاني شناسي را تشكيل مي دهد. علاوه بر كاني هاي فرومنيزين، كاني هاي فرعي شامل آپاتيت و تورمالين بوده و سريسيت، كلسيت، كلريت و اپيدوت به عنوان كاني هاي دگرساني در توده ی نفوذي وش نيز حضور دارند.
كاني اپاك در اين نفوذي بر اساس داده هاي آناليز، مگنتيت بوده و معمولاً همراه كاني هاي بيوتيت و آمفيبول است (نصر اصفهانی و شجاعی، 1390).
تصاویر میکروسکوپی (XPL) سنگهای تودهی نفوذی وش؛ A) بلور پلاژیوکلاز (Plg)، B) بلور آمفیبول، C) بلور آپاتیت در نور (PPL) D) هم نشینی کانی های آمفیبول، بیوتیت، آپاتیت و اورتوکلاز، E) بافت اسفنجی در کانی پلاژیوکلاز (اقتباس ازنصر اصفهانی و شجاعی، 1390)
انواع گرانیت نطنز
به طور کلی گرانیت نظنر به دو نوع سفید و مشکی تقسیم میشود. این دو نوع، دارای بافت مشابه اما ترکیب رنگ کاملاً متفات هستند. گرانیت سفید نظنز زمینه ی طوسی یا خاکستری رنگ دارد که در آن، دانه های تیره بطور یکنواخت پخش شدهاند.
دانه های تیره ی مذکور، عمدتاً کانی های بیوتیت و آمفیبول هستند؛ به این نوع سنگ گرانیت در بازار تجاری، گل پنبه ای می گویند. گرانیت سفید نطنز دارای درجات ضعیف تری نیز است که لکه های مشکی (به اصطلاح غده) و هاله ای رنگ خاکستری در آن به چشم می خورد. غده های مذکور در اصل تجمعی از کانی های تیره رنگ هستند که در اصطلاح علمی به آن بافت پورفیری یا پورفیروبلاستیک اطلاق می شود.
ترکیب رنگ نمونه های مشکی گرانیت برعکس بوده و بافت زمینه به رنگ مشکی است. بافت این سنگ ریزدانه و یکواخت است. اندازه ی دانه ها در این سنگ، ریزتر از انواع گرانیت نهبندان و بروجرد است.
ویژگی های فیزیکی و مکانیکی گرانیت نطنز
گرانیت سفید نطنز دارای تخلخل محدودی است. لذا در برابر عوامل مخرب محیطی می تواند مقاومت خوبی کند. جذب آب پایین این سنگ باعث شده تا لکه پذیری آن محدود شود. بواسطه ی رنگ روشن این سنگ، زنگ زدگی می تواند از لحاظ زیبایی شناختی، جنبه ی منفی بیشتری داشته باشد اما جذب آب کم، احتمال جذب زنگار از محیط را کاهش داده است.
از آنجایی که کانی عمده ی این سنگ، کوارتز است لذا گرانیت سفید نطنز سختی بسیار زیادی دارد و آن را در زمره ی سنگ های سخت قرار داده است بطوری که عملیات برش، ساب و پولیش در آن نیاز به نیروی بیشتری دارد.
مقاومت مکانیکی گرانیت نطنز نیز زیاد است و استفاده از آن در محل هایی باربر، نظیر پارکینگ ها مناسب است. به دلیل درصد بالای کانی کوارتز در این سنگ، دوام آن نیز در برابر محلول های اسیدی زیاد است و مقاومت خوبی در برابر هوازدگی شیمیایی خواهد داشت. تخلخل و جذب آب کم، احتمال نفوذ محلول های نمکی و شوره زدگی را در این سنگ محدود کرده است.
ولی در مجموع گرانیت نطنز به دلیل داشتن تنوعی از کانی ها با ضرایب انبساط حرارتی متفاوت، در برابر تغییرات دمایی مقاومت خوبی ندارد و به مرور زمان، ریز ترک های زیادی در بافت سنگ پدید خواهد آمد که احتمال خرد شدن سنگ را به همراه دارد؛ به همین استفاده از این سنگ در نمای بیرونی ساختمان که بیشتر متاثر از تغییرات دمایی است، پیشنهاد نمی شود.
لازم به ذکر است که دوام فیزیکی و شیمیایی نمونه ی سنگ گرانیت سفید از سنگ گرانیت مشکی بیشتر است که آن نیز به علت بیشتر بودن درصد کانی کوارتز (کانی روشن رنگ) در انواع سفید گرانیت نظنز است.
کاربرد گرانیت مشکی نطنز
- سنگفرش فضای داخلی ساختمان
- سنگفرش فضای خارجی ساختمان
- سنگفرش محوطه و پیاده روها
- دیواره ها و کف پارکینگ
- بدنه راه پله و سنگ پله
- سنگ مزار
کاربرد گرانیت سفید نطنز
- سنگفرش فضای داخلی ساختمان
- سنگفرش فضای خارجی ساختمان
- سنگفرش محوطه و پیاده روها
- سنگفرش سوله های صنعتی، بهداشتی و غذایی
- دیواره ها و کف پارکینگ
- بدنه راه پله و سنگ پله
- جدول سنگی
مهم ترین عوامل موثر بر قیمت سنگ گرانیت سفید نطنز
از عواملی که بر قیمت این نوع سنگ تاثیر گذار می باشد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درجه و رنگ آن (هرچه لکه های مشکی (غده) و هاله ای از رنگ خاکستری در آن دیده شود، از درجه و کیفیت پایین تری برخوردار است)
- ابعاد سنگ
- ضخامت برش سنگ
- کیفیت فرآوری
- گونیا بودن سنگ (هرچه اندازه ی دو طرف سنگ یکی باشد، دارای مرغوبیت و کیفیت بالاتری است)
سنگ گرانیت سفید نطنز دارای چندین معدن است از جمله؛
- معدن گرانیت سفید نطنز حبیب الهی
- معدن گرانیت سفید نطنز محمدی
- معدن گرانیت سفید نطنز احرار
- معدن گرانیت سفید نطنز روح الهی
- معدن گرانیت سفید نطنز علیزاده
