کشور ایران، دارای یکی از بزرگترین ذخایر سنگ های ساختمانیِ گروه کربناته ها در جهان است. وجود ذخایر انواع سنگ های مرمریت، به عنوان یک مزیت رقابتی با ارزش برای ایران در بازار جهانی محسوب می شود.
از انواع سنگ های مرمریت معروف ایران، می توان به مرمریت گلدن بلک اشاره کرد. این سنگ با ویژگی های منحصر بفرد خود مورد توجه معماران و طراحان است.
معادن این سنگ نیز در شهرهای محلات، یزد و کاشان قرار دارندو یکی از معادن معروف مرمریت،معدن دهبید شایان است. در این قسمت، به بررسی ویژگی های مختلف مرمریت گلدن بلک پرداخته می شود.
ویژگی های ظاهری و بافتی مرمریت گلدن بلک
بافت زمینه ی این سنگ بطور معمول دارای طیفی از رنگ های نوک مدادی تا مشکی و گاهی متمایل به قهوه ای است. برای مثال نمونه مرمریت های استخراج شده از محلات دارای زمینه ی نوک مدادی هستند.
باید توجه داشت که علت پیدایش چنین رنگی در زمینه، وجود ترکیبات آلی و کربن دار است پس هرچه درصد این مواد در ترکیب شیمیایی سنگ بیشتر باشد، سنگ رنگ تیره تری خواهد داشت. بقایای گیاهان دارای مقادیر قابل توجهی از عنصر کربن هستند که می توانند رنگ سنگ را به مشکی متمایل کنند.
از ویژگی های خاص سنگ مرمریت گلدن بلک، وجود شکستگی ها و رگه های سفید و طلایی است. دلیل ایجاد این رگه ها، فرآیندهای زمین شناسی و تکتونیکی است.
به عبارت دیگر، زمانی که سنگ تحت تنش های مختلف تکتونیکی قرار می گیرد، درزه ها و شکستگی ها در جهات مختلف بافت سنگ گسترش پیدا می کنند. شکستگی های یاد شده دارای خصوصیات مخصوص خود نیز هستند و می توانند از جنبه های مختلف نظیر فاصله ی درزه ها، بازشدگی، پر شدگی و تداوم مورد بررسی قرار گیرند.
این شکستگی ها می توانند به مرور زمان توسط مواد مختلف پر شوند. در سنگ مرمریت گلدن بلک، مواد سفید و طلایی نقش پر کننده را دارند. در نمونه های گلدن بلک محلات، این رگه ها توسط مواد رسی و اکسید شده پر می شوند که رنگ طلایی داشته و البته تعداد و ضخامت رگه ها بیشتر است.
اما در نمونه های یزد و کاشان، رگه های سفید بیشتر است که جنس مواد پر کننده ی آن، عموماً کانی کلسیت است. باید توجه داشت که در نمونه های یزد و کاشان، بازشدگی درزه ها کم بوده و به عبارت دیگر، ضخامت رگه ها کمتر است.
قیمت سنگ و مرغوبیت آن نیز دقیقاً تحت تاثیر رنگ و الگوی رگه های این سنگ است. چنانچه رگه ها طلایی تر و ظریف تر باشند، سنگ مرغوب تر خواهد بود. در سورت های ضعیف تر، رگه ها عمدتاً سفید هستند. توجه به این نکته ضروری است که رگه های بسیار ظریف و ریز، مختص سنگ مرمریت تری دی بلک است که از این جهت، شباهت بسیار زیادی با مرمریت گلدن بلک دارد اما در سورت های برابر، قیمت تری دی بلک بیشتر است.
از دیگر خصوصیات بافتی مرمریت گلدن بلک، می توان به وجود قطعات فسیل اشاره کرد. بقایای جاندارانی که در دوره های پیشین زمین شناسی می زیسته اند، در این سنگ نمود زیادی دارند. این بقایا که شامل پوسته ی کربناته ی سخت پوستان است، به تدریج توسط مواد ثانویه ای چون کلسیت پر شده اند و وجود این قطعات فسیلی پر شده در بافت زمینه ی تیره ی سنگ، باعث افزایش زیبایی آن شده است.
ویژگی های فیزیکی و مکانیکی مرمریت گلدن بلک
یکی از مهم ترین ویژگی های مرمریت گلدن بلک، که در استفاده از آن باید بسیار مورد توجه باشد، رنگ زمینه ی آن است. زمینه ی تیره ی این سنگ با وجود زیبایی بسیار، در مواجهه ی طولانی مدت با نور آفتاب، کدر شده و جذابیت خود را از دست می دهد.
لذا استفاده از این سنگ در مکان هایی مثل نمای خارجی ساختمان ها که در معرض تابش مستقیم نور خورشید است توصیه نمی شود. از نگاه علمی، رنگ مشکی می تواند تمام طیف های نور را در خود جذب کند و همین علت باعث ایجاد دامنه ای از واکنش های شیمیایی در بافت سنگ می شود که به تدریج، کدر شدن سنگ را به دنبال دارد.
هم چنین استفاده از رنگ تیره در فضاهای بسته، به دلیل کوچک جلوه دادن فضا، یک جنبه ی منفی بوده و هنگام استفاده از سنگ گلدن بلک نیز باید مورد توجه باشد.
چنانچه اشاره شد، از دیگر ویژگی های مهم سنگ مرمریت گلدن بلک، وجود رگه های شکستگی های مختلف در آن است. این رگه ها اگرچه باعث زیبایی سنگ می شوند ولی به عنوان سطوح ضعف مکانیکی محسوب شده و می توانند مقاومت فشاری،مقاومت کششی و مقاومت خمشی سنگ را کاهش دهند. این رگه ها اگر به رنگ طلایی باشند، نشان از آن دارد که جنس مواد پر کننده از خاک های رسی و اکسید های مختلف است.
در این صورت، به دلیل اختلاف سختی و مقاومت موجود بین کانی اصلی سازنده ی زمینه ی سنگ یعنی کلسیت و مواد پر کننده، مقاومت سنگ در قسمت رگه ها کاهش پیدا خواهد کرد و اگر این سنگ در کاربردهایی مانند کفپوش، بیش از حد مجاز تحت تنش قرار گیرد، دچار گسیختگی و خردشدگی خواهد شد. وجود رگه های سفید رنگ که نشان از حضور کانی کلسیت دارد، مقاومت سنگ را کمی افزایش می دهد.
به عبارت دیگر، به دلیل هم جنس شدن زمینه ی سنگ و مواد پر کننده، مقاومت سنگ نسبت به حالت قبل، بیشتر خواهد بود. لذا در مجموع، استفاده از این سنگ در مکان های باربر، مثل کفپوش هایی که متحمل تردد سنگین هستند، توصیه نمی شود.
علاوه بر این، ساب و صیقل پذیری این سنگ نیز بسیار مناسب است به نحوی که می توان سطح آن را به درخشندگی بسیار زیادی رساند. به همین دلیل استفاده از آن در مکان های لوکس مثل لابی هتل ها بسیار مورد توجه است.
اما باید توجه داشت، استفاده ی بیش از حد از شوینده ی قوی می تواند به تدریج رزین استفاده شده در سطح سنگ را از بین برده و درخشندگی آن را کاهش دهد و سنگ به مرور زمان کدر شود. لذا بهترین روش برای تمیز کردن این سنگ، استفاده از دستمال مرطوب است.
از آنجایی که ترکیب شیمیایی مرمریت گلدن بلک کربناته است لذا در برابر محلول های اسیدی (مانند: باران های اسیدی کلان شهر ها) دوام کمی خواهد داشت و بافت سنگ به تدریج توسط اسیدها انحلال پیدا کرده و تخریب می شود. وجود درزه و شکاف در بافت سنگ نیز به عمل تخریبی اسیدها کمک می کند.
مواجهه ی مداوم سنگ با اسیدهای ضعیف، به مرور زمان، شوره زدگی سنگ را نیز به همراه خواهد داشت و با توجه به زمینه ی تیره ی مرمریت گلدن بلک، شوره زدگی می تواند باعث ایجاد ظاهری نامطلوب در سنگ شود؛ بنابراین از این جهات نیز، استفاده از این سنگ در نمای خارجی ساختمان توصیه نمی شود.
