سنگ اسلیت: از بستر اقیانوس تا کفپوش منزل شما

اسلیت (Slate) به عنوان مصالح ساختمانی | تاریخچه، انواع و مصارف متداول آن

بسیاری از ما لحظاتی شخصی و شاید بسیار سخت با اسلیت داشته‌ایم. تخته سیاه مدرسه، سال‌های سرنوشت‌ساز زندگی ما را رقم می‌زد. وقتی پای تخته می‌رفتیم تا تقسیمی طولانی را انجام دهیم، دستور زبان جمله‌ای را بررسی کنیم و یا می‌سی‌سی‌پی را هجی کنیم، به سطح سیاه، تهی و صاف تخته سیاهی از اسلیت به امید امداد‌های الهی و درخشش نور امیدی در حل مسائل خود، نگاه می‌کردیم.

تخته سیاه در 1801 در آکادمی نظامی وست پوینت (West Point Military Academy) به مدارس آمریکایی وارد شد. تخته‌سیاه‌های اسلیت، با تمام شکوه گرد و غبار گرفته خود، به مدت تقریبا 150 سال جزء ابزار ثابت مدرسه‌ها بودند، تا اینکه در نهایت با تخته‌های فولادی با روکشی از سرامیک جایگزین شدند.

اوایل دهه 1900 معادن اسلیت در پنسیلوانیا (Pennsylvania) در اوج خود در ورمونت (Vermont)، مین (Maine)، و ویرجینیا (Virginia) تایل‌های سقف را به عنوان محصول اصلی خود تولید می‌کردند. اسلیت‌هایی که روی پشت‌بام خانه‌ها چیده می‌شد، به طور طبیعی ضد آب، نسوز و با دوام بود. بسته به نوع سنگ، سقف اسلیتی می‌تواند از 70 سال تا بیش از 200 سال دوام داشته باشد. اما در اواخر دهه 1940، سقف‌های اسلیتی جای خود را به چیدمان آسفالتی مدرن دادند. در حال حاضر، سقف‌های اسلیتی بیشتر در ساختمان‌های تاریخی، موزه‌ها، محوطه کالج‌ها یا خانه‌هایی که استطاعت تهیه آن را نداریم، یافت می‌شود.

اما خدا را شکر که اسلیت به طور کامل از زندگی ما خارج نشد. این سنگ به دلیل تمایل طبیعیش به شکافتن به صورت لایه‌های نازک بسیار مفید باقی مانده است. اسلیت دارای دانه‌های استوار و چگال است که به آن دوام می‌بخشد. اسلیت، انتخابی زیبا برای کفپوش، تایل دیوار یا حمام است. اسلیت می‌تواند ظاهری صمیمی و روستایی و یا براق و مدرن داشته باشد. در هر صورت، بدون دردسر و بدون اتلاف زمان خواهد بود.

ویژگی‌های اسلیت از کجا ناشی می‌شود؟

اسلیت یک سنگ متامورفیک است. پیدایش آن از گل دریایی متشکل از رس (clay)، سیلت (silt) و مواد ارگانیکی که در کف سرد و تاریک اقیانوس ته‌نشین می‌شوند آغاز می‌شود. در کف اقیانوس، اقدامات زیادی صورت نمی‌گیرد. میلیون‌ها سال طول می‌کشد تا مقدار قابل توجهی گل و لای جمع شود. با گذشت زمان، رسوبات گل با لایه‌های جدید پوشانده شده، فشرده شده و به شکل شیل (shale)، سفت می‌شوند. شیل یک سنگ رسوبی است که به صورت ورقه‌های نازک تشکیل شده و اغلب حاوی فسیل است. جدا از جذابیت فسیل‌ها، شیل یک سنگ مفید نیست. لایه‌های آن شکننده هستند و مواد معدنی خاک به سرعت از هم جدا می‌شوند.

اما گاهی اوقات لایه‌ای از گل کف دریا در برخورد بین قاره‌ها به دام می‌افتد. پس از آن همه چیز هیجان انگیز می‌شود، چرا که کل منطقه با هم مچاله می‌شود، باعث خم شدن و چین خوردگی سنگ‌ها می‌شود و در نتیجه در مکانی عمیق‌تر و گرم‌تر قرار می‌گیرند. این فرآیند متامورفیک شیل را ذوب نمی‌کند.

در عوض ، فشرده‌سازی مجدداً این دانه‌های تخت معدنی را هم تراز می‌کند و به سنگ، بافت خطی مشخصی می‌بخشد که اغلب  زاویه درستی نسبت به لایه‌های رسوبی اولیه دارند. با گرم شدن سنگ، مواد معدنی دوباره در دل یکدیگر تبلور یافته و رشد می‌کنند و سنگی غیر متخلخل و محکم را بوجود می‌آورند.

اسلیت، ریز دانه است چرا که ذرات گل اصلی ریز بودند. این موضوع باعث می‌شود اسلیت، صاف و براق باشد و همچنین در برابر آب نفوذ ناپذیر شود.

اسلیت معمولاً خاکستری است، اما می‌تواند سیاه، سبز، بنفش، قهوه‌ای یا قرمز آجری نیز باشد. در بیشتر موارد، رنگ اسلیت به ما اطلاعاتی در مورد محیط دریایی که گل در آن رسوب کرده است می‌دهد.

اسلیت‌های سیاه و خاکستری تیره، رنگ خود را از کربن آلی می‌گیرند. اسلیت‌های قرمز و بنفش با اکسیداسیون آهن چنین رنگی می‌یابند، این بدان معناست که آب اقیانوس کم عمق بوده یا جریاناتی وجود داشته که اکسیژن را با آب مخلوط کرده است. اسلیت سبز برعکس قرمز است- ناشی از کاهش آهن در آب‌های آرام و عمیق است که اکسیژن کمی در آن وجود دارد. تناژ لکه‌دار و زنگ‌زده در سطح برخی از اسلیت‌ها، ناشی از آب‌های زیرزمینی است که در امتداد درزهای طبیعی در سنگ نفوذ کرده و مواد معدنی را در طول مسیر اکسید می‌کند.

طیف متامورفیک

میزان گرمایش و فشردن یک سنگ خاص، بستگی به جایی دارد که در منطقه برخورد تکتنیک (tectonic) بوده است. هرچه شدت گرما و فشار بیشتر باشد، دوام سنگ نیز بیشتر می‌شود.

مقدار کمی دگرگونی، یک اسلیت نرم ایجاد می‌کند. فشرده سازی بیشتر باعث ایجاد اسلیب سخت‌تری می‌شود. وقتی سنگ در معرض افزایش گرما و فشار قرار می‌گیرد، مواد معدنی آن بزرگتر می‌شوند‌، و از رس بی‌روح به میکای درخشان تبدیل می‌شود.

در این مرحله سنگ از نظر زمین شناسی فیلیت (phyllite) نامیده می‌شود. فیلیت نام خود را از خمیر فیلو (phyllo dough) وام گرفته است- زیرا هر دو از لایه‌های نازک ساخته شده‌اند (فیلیت به این اندازه خوشمزه نیست و باقلوا وحشتناکی درست خواهد کرد.) فیلیت شبیه اسلیت است، اما درخشش یا درخشندگی فلزگونه دارد. اگر سنگ بیشتر گرم شود، مواد معدنی میکا بزرگتر می‌شوند و سنگ درخشان شده و سنگی به نام شیست (schist) را ایجاد می‌کند.

هیچ مرحله دقیقی وجود ندارد که در آن شیل به اسلیت تبدیل شود، اسلیت به فیلیت تبدیل شود و غیره. این تغییرات پیوسته بوده و به شرایطی که سنگ متحمل شده است بستگی دارد.

بنابراین شما به احتمال زیاد با سنگ‌هایی از بخش‌های مختلف طیف متامرفیک برخورد خواهید کرد. قاعده کلی این است که میزان درخشش در سنگ با دگرگونی شدیدتر، افزایش می‌یابد. این “شاخص درخشش” به ما می‌گوید چرا شیل خاکستری مات است و اسلیت کمی صیقلیست، فیلیت جلوه‌ای براق به خود می‌گیرد و شیست درخشان است.

در زبان عامیانه سنگ طبیعی، اصطلاح “تخته سنگ(اشاره به معنای کلمه اسلیت slate که به معنی تخته سنگ است)” به سنگ‌هایی اطلاق می شود که با میل خود در امتداد لایه‌های نازک بریده می‌شوند. اما در انبارسنگ یا نمایشگاه تایل، “تخته سنگ” شامل اسلیت‌ها همراه با فیلیت و شیست خواهد بود.

هنگام انتخاب اسلیت، می‌توانید از ایده طیف متامرفیک استفاده کنید تا به شما در تشخیص سنگ‌هایی که برای نیازهای شما مناسب هستند کمک کند.

اسلیت‌های درجه کم، که زیاد دچار دگرگونی نشده‌اند، ممکن است در امتداد لایه‌های آن شکافته شوند. درجات بالاتر از اسلیت، قوی‌تر است؛ و فیلایت نیز قوی و مقاوم در برابر ترک خوردگی است.

گاهی اوقات شیست می‌تواند مشکل ساز باشد زیرا دانه‌های بزرگتر میکا مستعد پوسته پوسته شدن هستند. با این حال، برخی از شیست‌ها که دارای میکا کمتر و کوارتز بیشتری هستند، به طور استثنایی مستحکمند. بهترین گزینه برای ارزیابی یک سنگ خاص این است که لبه‌ها را بررسی کرده و به دنبال علائمی از پوسته پوسته شدن باشید. همچنین توجه داشته باشید که سنگ چقدر درخشش دارد. کمی درخشش نشان می‌دهد که اسلیت قوی است.

موارد استفاده از اسلیت در زمان حال

امروزه بیشتر از اسلیت‌ها برای کفپوش استفاده می‌شود. بیشتر تایل‌های اسلیت به جای اینکه با اره بریده شود، از هم جدا می‌شوند. این امر سطح “ترک‌خورده” بی نظمی ایجاد می‌کند که بافت و جذابیت ویژه‌ای به اتاق می‌بخشد. رنگ‌های اسلیت با یک سیلر پررنگ‌تر شده، که موجب تأکید بر تغییرات طبیعی سنگ می‌شود.

در حالی که اسلیت در ابتدا به دلیل مجاورت معادنش بیشتر در شمال شرقی ایالات متحده استفاده می‌شد، محبوبیت اسلیت در سراسر کشور گسترش یافته است. این معادن در ایالات متحده هنوز کار می‌کنند و اسلیت‌هایی از هند، آسیا و آمریکای جنوبی نیز مواردی عادی است.

در نمایشگاه منتانا تایل اند استون (Montana Tile and Stone) در بوزمِن (Bozeman)، منتانا (Montana)، مالک پریس ویلز (Price Wills) و تولید کننده آری گفمن (Ari Kaufman)، کفپوش اسلیت را بی دغدغه، با دوام و با تقاضای زیاد توصیف کردند.

آن‌ها افزودند که تایل‌های پرسلاین (porcelain) که به شکل اسلیت ساخته شده‌اند، بخشی از بازار تایل‌های کف را به خود اختصاص داده‌اند. اما به وضوح به اسلیت وفادار بودند. یک مزیت آن، این است شکل دادن و برش اسلیت آسان است و طرح‌های تقریباً نامحدودی را امکان پذیر می‌سازد. کافمن ادامه داد که بر خلاف پرسلاین، قطعات اسلیت تکه تکه شده در جاهای دیگر قابل استفاده مجدد هستند و “می‌توانید با آن خلاق باشید”.

ویلز نیز “گرایش به مواد معتبر” را در میان مشتریان خود توصیف کرد. “شما نمی‌توانید اصالت واقعی را جایگزین کنید.” از زمانی که نمایشگاه آن‌ها در سال 2001 افتتاح شد، کفپوش اسلیت طبیعی مورد علاقه مشتریان قرار گرفته است و به دلیل زیبایی روستایی خانه‌های مونتانا بسیار محبوب است.

تبدیل و تکامل اسلایت از بخش اصلی مدرسه به سقف نسوز و در نهایت به یک کفپوش کلاسیک بوده است. در هر کاربردی، اسلایت قابل اعتماد و بی زحمت است. از این گذشته، اگر توانسته میلیون‌ها سال در کف اقیانوس دوام بیاورد، در کف خانه شما نیز به خوبی کار خواهد کرد.