از پوشش زمین تا پوشش شومینه

پوشش زمین

پوشش زمین دنیای اطراف ما با رنگ سبز احاطه شده است. این رنگ، نشانی از طبیعت است. اما این رنگ در میان سنگ­ ها زیاد متداول نیست و این موضوع عجیب به نظر می­رسد چرا که رنگ سبز بسیار چشم ­نواز و تاًثیرگذار است و برای طراحی گزینه ­ی دلنشینی خواهد بود. اما نترسید مادر طبیعت در پالت رنگ­ سنگ­ های طبیعی رنگ سبز را به­ صورت کامل فراموش نکرده است. بعضی از سنگ­ها مانند: سرپنتین (serpentine) بابت رنگ سبزشان معروف هستند. درحالیکه سنگ ­های دیگری مثل سوپ­ استون و گرانیت رنگ ­های مختلفی از طیف سبز را دارند که در دسته­ ی رنگ ­های طبیعی قرار نمی­ گیرند. در اینجا تعدادی از سنگ ­های سبز و ویژگی ­های مواد معدنی که در ساختار آن­ها به­ کار رفته و منشاً زمین ­شناسی آن­ها را بررسی می ­نماییم.

سرپنتین

رنگ سبز ، طرح خالدار و حالت مومی شکل آن پوست مار را به ذهن متبادر می ­ کند. این سنگ می­ تواند رنگی از سبز روشن تا سبز تیره داشته باشد. ساختار آن دانه ­بندی ریز و صافی دارد و صیقلی شده ­ی آن درخشش خاصی ایجاد می­ کند.

رگه ­های قهوه ­ای، قرمز و سفید می ­تواند با طرح­ های مواجی که ایجاد می ­کنند به سنگ حس زنده بودن بدهند و یا چرخش­ های ظریف سبز و عاجی لطیف، زیبایی بی نظیری به آن می خشند.  اگرچه جلوه ­ی متمایز این سنگ تشخیص آن را آسان می­کند اما سرپنتین از جمله سنگ هاییست که ممکن است اندکی در صنعت سنگ اشتباه گرفته شود و بنابراین اطلاعات گیج کننده ­ای را منتقل کند.

در صنعت گاهی این سنگ به عنوان سنگ مرمریت سبز و گاهی به عنوان سوپ­ استون سخت دسته­ بندی می­شود (اگرچه که می­دانیم این سنگ هویت مستقلی دارد و در هیچ یک  از این دسته­ بندی­ ها قرار نمی ­گیرد). از آنجایی­ که سختی، رنگ و طرح آن می ­تواند متفاوت باشد، متاسفانه  تشخیص سرپنتین کمی سخت است.

زیرا این سنگ دقیقاً یک سنگ نیست و مجموعه ­ای از سنگ ­های مختلف است که همگی به روش مشابه ساخته شده ­اند اما ممکن است مواد معدنی متفاوتی داشته باشند. اگر بخواهید کمی در مورد سرپنتین گوگل کنید ممکن است ترکیب ­هایی مثل “سرپنتین در نتیجه ­ی سرپنتین شدن ایجاد  می ­شود” را مشاهده کنید. به نظر مفید می­ آید نه؟

خوشبختانه می­ توانیم این جمله را واضح­تر توضیح دهیم. سرپنتین (از نظر زمین ­شناسی به عنوان سرپنتینیت شناخته می شود ولی در اینجا سعی می کنیم همه چیز را راحت بگیریم و همان سرپنتین می ­نامیم) یک سنگ دگردیسی یافته است به این معنی که در ابتدا نوع دیگری از سنگ بوده وسپس تغییراتی در آن ایجاد شده است.

ماده ­ی تشکیل دهنده­ ی سرپنتین ماگمایی غنی از آهن است. منبع این ماگما در بخش گوشته­ ی زمین که در عمق بیشتری از سطح زمین است قرار دارد.  این ماگما که با تراکم بالا ایجاد می ­شود ماده ­ی معدنی با رنگ سبز روشن اولیوین (olivine) که عموماً به اسم پریدوت (peridot) شناخته می ­شود و به سنگ متولدین ماه اوت شهرت دارد. هنگامی که این سنگ غنی از آهن و سبزرنگ با آب داغ دریا  مخلوط می شود، انواع جدیدی از مواد معدنی تشکیل می شوند.

این پدیده  متداول است اما در عمق­ زیاد رخ می ­دهد و به همین علت بر روی سطح زمین بسیار کمیاب است. اما به لطف پلیت تکتونیک (plate tectonics) سنگ­ هایی که در اعماق زمین قرار دارند گاهی به سمت بالا رانده می­ شوند و به زمین­ شناسان کمک می کند تا نگاهی به آنچه که در زیر پای ما و دور از چشم ­ها اتفاق می ­افتد داشته باشند. از آنجایی که این سنگ از ماده­ های معدنی متفاوتی ساخته شده است، بنابراین سرپنتین نیز درجه ­های متفاوتی از سختی­ بین سه تا شش در مقیاس ماوز دارد.

این واقعیت نشان می ­دهد که این سنگ نسبت به مرمریت سخت­تر و از گرانیت نرم تر است. استفاده از آزمایش ایجاد خراش برای تشخیص سختی سنگ می­تواند ایده­ ی خوبی باشد. برای این کار بهتر است این آزمایش با نوک چاقوی جیبی یا یک میخ آهنی انجام شود.

ایجاد خراش را در جاهای مختلف سنگ برای چک کردن سختی سنگ در قسمت ­هایی که رنگ ­های مختلف دارند را امتحان کنید زیرا این نواحی ماده ­های معدنی متفاوتی را نشان می­ دهند.

اگرچه سرپنتین و مرمریت سختی های مشابهی دارند اما راحت می ­توان آن­ها را از هم تشخیص داد.سنگ مرمریت در معرض اسید خورده می­ شود پس یک قطره سرکه روی سنگ بریزید، بگذارید چند دقیقه بماند، سرکه را پاک کنید و سپس چک کنید که رنگ یا درخشش سنگ تغییر کرده است یا نه. اگر اسید بر سنگ اثر گذاشته باشد مرمریت و در غیر این صورت سرپنتین است.

اگر سنگ رگه­ های سفید داشته باشد می ­توانید آزمایش دیگری انجام بدهید تا مشخص شود که اسید رگه­ ی سفید را از بین می ­برد یا خیر. گاهی اوقات سرپنتین رگه های سفیدی از کلسیت (calcite) دارد اما نباید اسیدهای خانگی بر آن اثر بگذارند. تایل­ های سرپنتین­ تمایل دارند که آب جذب کنند و این امر باعث ایجاد پیچش در سنگ می ­شود. نصب مناسب می ­تواند از این اتفاق جلوگیری کند.

سرپنتین ­های شناخته شده رین­فارست گرین (Rainforest Green) هندی، ورده آنتیک (Verde Antique) از  ورمنت و  مرمریت کانمارا (Connemara) از ایرلند هستند.  سنگ مرمریت سبز رنگ واقعی آپالاچین گرین دنبای (Appalachian Green Danby) و مرمریت سیپولینو (Cipollino marble) از یونان است. سیپولینو نوارهای باریک سبز و سفیدی دارد که جلوه­ای از پوست پیاز را به ذهن متبادر می ­کند و به همین دلیل است که به نام سیپولینو  شهرت یافته است.

این سنگ­ های مرمریت سبز رنگ اساساً از کلسیت با مقادیر کمی از کلریت که رنگ سنگ را به سبز روشن تغییر می دهند ساخته شده ­­اند. سنگ­ های سبز تیره که مرمریت نامیده می­ شوند عموماً بیشتر به سرپنتین شباهت دارند. استفاده از هر یک از آزمایش ­های اسیدی می­­ تواند این دو را از هم متمایز کند.

سوپ استون

دنیای سنگ ­های طبیعی به دو دسته تقسیم می ­شود: آنهایی که بدون سوپ­استون نمی­ توانند وجود داشته باشند و آنهایی که می­ توانند.

سوپ­ استون ­ها ویژگی­ های منحصر بفردی دارند که آن­ها را از باقی سنگ­ ها متمایز می­ کند که در ادامه به آنها اشاره می ­نماییم.

اسید­ها، مواد قلیایی، حرارت و سرما برای سوپ­استون مشکلی ایجاد نمی کنند درحالی که مایعات، لکه ها و دماهای زیاد بر آن تاثیر می گذارند.

متاسفانه نقطه ضعف سوپ­ استون این است که نسبتاً نرم است و سائیدگی و خط و خش­ هایی که در طول روز ایجاد می ­شوند آسیب ­های قابل ملاحظه­ ای به آن وارد می ­کنند. همانگونه که گفته شد، خراش ­ها را می­ توان با پوشش ­های روغنی کمتر کرد.

راه ساده ­تر این است که سوپ ­استون را در جاهای کم خطرتری مثل بوفه، بار و یا حمام استفاده نمود. قابلیت بی ­نظیر سوپ ­استون در جذب و تابش مجدد گرما آن را به ماده ­ای بی­ نظیر برای اجاق های چوبی  و شومینه­ ها تبدیل کرده است. سوپ­ استون می تواند به رنگ سبز تیره، خاکستری و یا سیاه با رگه ­هایی سفیدرنگ و  طرحی ساده باشند.

نه تنها این سنگ ساختار نرمی دارد و تمامی زیبایی آن به همین دلیل است، بلکه رنگ های ملایم و متفاوت و درخشش پنهانی خاصی نیز از خود نشان می ­دهد. این سنگ برای هر سبکی از یک خانه­ ی روستایی گرفته تا یک خانه ­ی مدرن زیر شیروانی مناسب است و زیبایی ویژه ­ای به آن­ها هدیه می ­نماید.

تالک (Talc) ماده­ ی اصلی سوپ ­استون است  اما مواد دیگری نیز در ساختار آن وجود دارند و به همین دلیل است که سختی این سنگ متغیر است. باید به این نکته توجه داشت که تالک نرم ترین ماده ­ی معدنی و از خانواده­ ی میکا (mica) است. از تکه ­های کوچکی تشکیل شده که با پیوند ضعیفی در کنار هم قرار گرفته اند. بنابراین ماده ­ی معدنی حالت صابونی به خود می­گیرد زیرا تکه­ های کوچک می توانند در اثر مالیده شدن روی هم بلغزند. هر چه مقدار تالک بیشتر باشد سنگ نرم تر خواهد بود.

سوپ­ استون هایی که برای حکاکی مورد استفاده قرار می گیرند 80 درصد تالک دارند اما آن­هایی که برای کابینت آشپزخانه­ ها، شومینه ­ها، کاشی ­ها و سینک­ ها استفاده می­ شوند تنها بین 30 تا 50 درصد حاوی تالک هستند. رنگ سبز سوپ­ استون بابت وجود ماده ­ی معدنی کلریت و سبز تیره­ ی  میکا است

مگنسیت (Magnesite)، امفیبول (amphibole) و مواد معدنی دیگر از جمله مواد معدنی موجود در ساختار این سنگ هستند. سخت­ ترین سنگ­ های صابون سختی­ای در حدود 3 تا 4 در مقیاس ماوز دارند که از نظر سختی مشابه مرمریت هستند. اگر از این میزان سختی بیشتری داشته باشند به سرپنتین شبیه می­ شوند.

نه تنها سرپنتین و سوپ­ استون به هم شبیه هستند بلکه­ رابطه­ ی نزدیکی باهم دارند. شکل­ گیری سوپ استون نیز مانند: سرپنتین از ماگماهای غنی از آهن در زیر کف اقیانوس­ ها شکل می ­گیرد. واکنش­ های شیمیایی با آب داغ دریا سنگ را به سرپنتین تبدیل می­ کند. اما اگر سنگ واکنش های بیشتری با مایعات غنی از دی اکسید کربن انجام دهد به سوپ ­استون تبدیل می­ شود.

این فرآیندها در فواصل کوچک متفاوت هستند و شیمی پشت آن کمی گیج کننده و یا شاید دیوانه کننده است بنابراین می توان انواع مختلفی از سنگ را در یک ناحیه­ ی کوچک یافت. از جمله سوپ­استون های سبز می توان به سانتاریتا (Santa Rita) و مجستیک گرین (Majestic Green) اشاره نمود. بسیاری از توزیع­ کنندگان سنگ خیلی ساده به آن­ها سوپ استون سبز می گویند و اسم خاصی را به آنها اختصاص نمی­ دهند. حتی اگر سوپ استون را برای پروژه ­ی بعدی خودتان انتخاب نمی­ کنید حتماً سعی کنید که در نمایشگاه اسلب در کنار آن توقف نمایید و لذت لمس بافت نرم آن را از دست ندهید.

گرانیت سبز

اگر شما رنگ سبز را برای سنگ خود مناسب می­ بینید ولی تمایل دارید که از سختی و دوام آن مطمئن باشید، گرانیت سبز را انتخاب نمایید. اگر چه گرانیت تجاری عموماً خاکستری، عاجی ، قهوه ­ای یا سیاه است اما گاهی اوقات گرانیت سبز نیز وجود دارد. هیچ توضیح علمی و زمین­ شناسی واحدی برای چگونگی سبز شدن گرانیت وجود ندارد و داستان ­های متفاوتی برای آن وجود دارد.

برخی از گرانیت­ های سبز، رنگ خود را مدیون مواد معدنی­ نامتداولی مثل کوستا اسمرالدا (Costa Esmeralda) هستند. این ماده یک ترکیب متغیر از اپل گرین اپیدوت (apple-green epidote) به همراه فلداسپار (feldspar) و کوارتز (quartz) معمولی  است.

در موارد دیگر گرانیت سبز به علت رنگ غیر متداول یک ماده ی معدنی شناخته شده به ­وجود می­ آید. فلداسپارها مواد اولیه ی تشکیل دهنده­ ی گرانیت هستند و گاهی به رنگ سبز دیده­ می­ شوند. به­ عنوان مثال پیکاک گرین (Peacock Green) دارای یک فلدسپار سبز به نام میکروکلاین (microcline) است که به سنگ قیمتی آمازونیت (Amazonite) نیز معروف است.

امرالد پیرل (Emerald Pearl ) که لابرادور امرالد (Labrador Emerald) نیز نامیده می­شود، گرانیت دیگری است که فلداسپارهای سبزرنگ دارد. این سنگ رنگ سبز تیره­ ی مایل به سیاه دارد و سنگ­ریزه ­های سوسو کننده ­ای که در این سنگ وجود دارد به سطح صیقلی آن عمق می ­بخشد. لابرادوریت (Labradorite) درخشان است و به لطف تغییرات رنگین ­کمانی فلداسپار لابرادوریت نامیده می شود.

ویتوریا رجیا (Vitoria Regia) و ورده تورتاگا (Verde Tortuga) مثال ­های خوبی از جریانات مواد مذاب در کف اقیانوس ­ها هستند. این سنگ ها از سنگ بازالت (basalt) ساخته شده­ اند که کم کم از طریق سرپنتینیزیشن (serpentinization) به رنگ سبز در آمده ­اند.

مشخصه بارز این سنگ ها الگوی دایره ­ای یا شش ضلعی است که با سرد شدن گدازه شکل می­ گیرد. از گرانیت ­های سبز دیگر می ­توان به ورده باتر فلای، آباتابا ( Ubatuba)، تایپون گرین (Typhoon Green) ، لاپلند گرین (Lapland Green) و گرین­کالکسی (Green Galaxy ) اشاره کرد.

اگر این همه سنگ سبز برای شما کافی نیستند می ­توان به نمونه­ هایی از کوارتزیت (Sea Pearl)، سنداستون (Wild Sea) یا اسلیت (Unfading Green) نیز اشاره نمود. یافتن سنگ سبزی که متناسب با سلیقه ­ی شما باشد ممکن است  نیاز به جستجوی بیشتری داشته باشد اما قطعاً ارزشش را دارد. اگر شما به رنگ سبز علاقه­ ی زیادی دارید احتمالاً هیچ رنگ دیگری جای آن را برای شما نمی­ گیرد.