معماری نئوکلاسیک
فلسفه و تمدن کلاسیک یونان و روم باستان، شالوده فکری و اجتماعی تمدن مغرب‌زمین را تشکیل می‌دهد و طی ۲۵۰۰ سال گذشته، همواره فلسفه کلاسیک در بینش ذهنی و کالبد فیزیکی تمدن غرب مشهود بوده است. معماری غرب نیز از این امر مستثنا نبوده و معماری کلاسیک پیوسته در کلیه دوران‌های تاریخی مغرب‌زمین مطرح بوده است.
در سرزمین غرب، معماری یونان و روم باستان به عنوان معماری کلاسیک نامیده می‌شود. در طی قرون وسطی، معماری رومانسک (رومی وار) و پس از آن معماری رنسانس و باروک، با الهام از معماری کلاسیک عصر باستان طراحی می‌شدند. در طی قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی، معماری نئوکلاسیک (کلاسیک جدید) مهم‌ترین سبک معماری در غرب بود.
در بین دو جنگ اول و دوم جهانی در قرن بیستم، رهبران حکومت‌های دیکتاتوری در غرب همچون موسولینی، استالین و هیتلر طرفدار معماری نئوکلاسیک و شکوه و عظمت گذشته بودند.
سبک نئوکلاسیک که در پی بیش از نیم قرن تفوق معماری مدرن از اوایل قرن بیستم مورد بی‌توجهی نسبی قرار گرفته بود، به تدریج بعد از انتقاداتی که به سبک مدرن شد، خصوصاً بعد از نمایشگاهی در لندن به نام “نابودی خانه‌های حومه شهر” در سال ۱۹۷۵، مجدداً به صورت یک سبک مهم که می‌تواند پاسخگوی نیازهای جامعه امروزی باشد، مطرح شد.
معماران نئوکلاسیک همچون معماران پست‌مدرن به گذشته توجه دارند، ولی یک اختلاف عمده بین این دو دیدگاه نسبت به تاریخ وجود دارد. معماری پست‌مدرن در پی هویت انسان است و تاریخ هر قوم و ملتی از نظر آن‌ها به عنوان بخشی از هویت آن ملت تلقی می‌شود.
لذا معماران پست‌مدرن، تاریخ فرهنگی و کالبدی و همچنین دستور زبان معماری هر قومی را در معماری خود در هر منطقه نمایش می‌دهند.
منتها این نمایش به صورت تقلید از موارد فوق نیست، بلکه آنچه که به هویت یک ملت مربوط است در ساختمان‌های پست‌مدرن به روز در می‌آید و بر اساس شرایط زمانی و مکانی به صورت جدید و امروزی‌شده ظاهر می‌شود. لذا معماران پست‌مدرن در تغییر دادن تناسبات، رنگ‌ها و عملکردهای نمادهای تاریخی به خود تردید راه نمی‌دهند.
ولی معماران نئوکلاسیک همچون کوینلن تری انگلیسی (یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان سبک نئوکلاسیک) معتقدند که “نظم‌های کلاسیک، الهاماتی آسمانی و مقدس هستند”. لذا تغییر دادن آن‌ها صحیح نیست و هر تغییری در آن باعث تبدیل شدن کمال به نقصان می‌شود.
آن‌ها دلیل جاودانگی معماری کلاسیک را در همین می‌دانند. از نظر معماران نئوکلاسیک، سبک پست‌مدرن یک مد است زیرا در این سبک، اصول جاودانه معماری کلاسیک با طبع، نظر و منطق زمینی تغییر داده شده است.
معماران نئوکلاسیک، سبک مدرن را نیز سبکی قابل قبول نمی‌دانند، چنان‌که کوینلن تری گفته: “مدرنیسم پرهیز از هر روشی است که کارکرد داشته است”.
لذا معماران نئوکلاسیک، گذشته و خصوصاً معماری کلاسیک را منبع الهام خود می‌دانند و معماری کلاسیک را به همان‌گونه که از نظر کالبدی بوده، برای احتياجات امروزه طراحی می‌کنند. منتها باید توجه داشت که در داخل این فرم‌های تاریخی، کلیه وسایل رفاهی امروزی تدارک دیده شده است.
اگر خواسته باشیم در یک جمله این سبک را تعریف کنیم، می‌توان گفت:
ساختمان نئوکلاسیک، پوست‌های کلاسیک بر روی امکانات مدرن است.
کوینلن ترى سؤال می‌کند که:
چرا مصالح قدیمی صدها سال عمر می‌کنند ولی مصالح جدید چنین نیستند و یا چرا ساختمان‌های قدیمی دلپذیر هستند ولی ساختمان‌های جدید این طور نمی‌باشند …
ما در جامعه مصرفی زندگی می‌کنیم، از منابع زمین استفاده می‌کنیم و ضایعات را بر جای می‌گذاریم …
شیوه‌های ساختمان‌های سنتی نه تنها از نظر زیست اقلیمی صحیح‌تر می‌باشند، برای اینکه از مصالح طبیعی به جای مصالح مصنوعی استفاده می‌کنند، بلکه همچنین این مصالح با روح و روان انسان نیز سازگارتر است.
لئون کریر، معمار اهل لوکزامبورگ، از دیگر معماران مهم این سبک است.
به گفته او “نئوکلاسیک گزینه‌ای در مقابل مدرنیسم نیست، بلکه در تضاد با مدرنیسم و در مقابل جامعه مصرف‌گرایی است که آن را حمایت می‌کند”. او روش‌ها و مصالحی که نماد مدرنیسم است مانند استاندارد کردن، پیش‌ساختگی، فولاد، بتن و شیشه را به عنوان نشانه‌های تصنعی از یک حکم جزمی فراگیر می‌داند که هنوز سعی می‌کنند انحصاری باشد و هر آنچه را که مطابق آن نیست حذف کنند.
راب کریر، برادر لئون کریر، که او نیز از معماران سبک نئوکلاسیک محسوب می‌شود بر این نظر است که شهرهای انسان‌مدار سنتی در اروپا در اثر دو واقعه در قرن بیستم، یعنی جنگ و مدرنیسم، از بین رفتند و به جای آن‌ها شهرهای امروزین شکل گرفتند که سنخیتی با انسان و خصوصیات روحی و فیزیکی او ندارند.
به طور کلی برادران کریر از ایده کامیلو سیت استفاده می‌کنند. این ایده، طرح یک فضای ممتد شهری به عنوان یک حجم منفی و ایجاد یک ضربان مهیج برای رسیدن به اوج این تجربه در میدان شهر است.
از ساختمان یک کلیسا و یا مدرسه ممکن است برای ایجاد ایده یک نماد شهری همانند آگورا استفاده شود. این تکه‌چسبانی فضاهای شهری بر خلاف طرح‌های مدرنیست‌ها است. معماران مدرن ساختمان‌های بزرگ عملکردی با فضای آزاد در اطراف آن طراحی می‌کنند.
معماران این سبک، معماری کلاسیک را یک معماري لايزال و بی‌زمان می‌دانند.
اصول این معماری همانند نظم، تناسب، تقارن، هماهنگی و کمال که در زمان یونان باستان برای خانه خدایان طراحی شده بود، اصولی جاودانه است.
خدایان یونان باستان، خدایانی بودند انسان‌گون در حد نهایت زیبایی، کمال و جاودانگی. لذا خانه آن‌ها نیز می‌بایست دارای همین خصوصیات می‌بود. بدین لحاظ معماری کلاسیک نیز باید یک معماری بدون نقض و ایراد باشد.
معبد پارتنون (44۷ – 438 ق.م.) در آتن که می‌توان آن را نماد شاخص معماری کلاسیک تلقی کرد، معبدی است که تماماً بر اساس اصول ریاضی و تناسبات هندسی طراحی شده است. حجم ساده و جزئیات این بنای زیبا به گونه‌ای طراحی و اجرا شده که حتی خطای چشم انسان نیز در آن اصلاح شده است.
معبد پارتنون ساختمانی به نظر می‌آید که تمام خطوط افقی آن کاملاً موازی، کلیه ستون‌ها کاملاً عمودی، فاصله بین آن‌ها دقیقاً به یک میزان، قطر آن‌ها به یک اندازه و عمق شیارهای روی ستون‌های دوریک بنا از پایین تا بالا یکسان است.
باید توجه داشت که در معبد پارتنون یک خط مستقیم وجود ندارد و تمامی نکاتی که ذکر شد و رسیدن به این حد از کمال، تنها باتنظیم و تصحیح دقیق هندسی ممکن بوده است.
به لحاظ موارد اشاره شده در فوق، شاهد بوده‌ایم که در غرب همواره مکتب‌ها و سبک‌های مختلف فکری و هنری ظهور کرده و پس از چندی مطرود و به حاشیه رانده شده، ولی معماری کلاسیک حضوری شاخص و پیوسته در کلیه دوران‌ها داشته است.
خانه خدایان و یا به عبارتی، معابد یونانیان باستان منبع الهام بسیاری از ساختمان‌های مهم در طی ۲۵۰۰ سال گذشته در غرب بوده است.
معابد، کاخ‌ها و بناهای حکومتی روم باستان، کلیساهای عظیم قرون وسطا در عصر اقتدار مسیحیت، کاخ‌ها، ساختمان‌های مدنی و کلیساها در زمان رجعت به کلاسیسیسم در دوره رنسانس، کاخ‌ها و کلیساها در عهد اشرافیت باروک، کاخ‌ها، پارلمان‌ها و کلیساها در عصر روشنگری و بعد از آن، آسمان‌خراش‌های سر به فلک کشیده اوایل قرن بیستم و ساختمان‌های حکومتی در عصر فاشیسم، نازیسم و استالینیسم در بین دو جنگ جهانی و بسیاری از خانه‌های مسکونی در حومه شهرهای امریکا و کانادا در طی چندین دهه اخیر، از معماری کلاسیک الهام گرفته‌اند.
بدون شک این معماری به صورت الگویی بدون نقص در تمامی اعصار برای بینش‌ها و تفکرات کاملاً متفاوت، از دموکراسی گرفته تا فاشیسم و سوسیالیسم، مورد توجه بوده و از آن تقلید شده است. ساختمان‌های ساخته شده به این سبک نیز کاملاً متنوع بوده است.
از معابد بت‌پرستان تا کلیساهای عظیم، خانه‌ها و قصرهای باشکوه، پارلمان‌ها و نهادهای حکومتی، بانک‌ها، بیمارستان‌ها، پاساژها، موزه‌ها، پایانه‌های مسافری قطار و مترو و بسیاری ساختمان‌های دیگر در طی دوره‌های مختلف به این سبک ساخته شده است.
ویژگی‌های سبک نئوکلاسیک در حال حاضر به قرار زیر است:
⦁ پیاده کردن طرح‌ها و نمادهای معماری کلاسیک برای عملکردهای معاصر؛
⦁ ایجاد امکانات جدید و مدرن در داخل بنا؛
⦁ رعایت تناسبات هندسی کلاسیک در طرح بنا؛
⦁ به‌کارگیری مصالح سنتی مانند سنگ، آجر و چوب.
مجتمع کنار رودخانه ریچموند
یکی از پروژه‌های جالب توجه و موفق به سبک معماری نئوکلاسیک، مجتمع کنار رودخانه ریچموند در مجاور رودخانه تایمز (۱۹۸۵–۱۹۸۷) است. این مجتمع مسکونی در لندن توسط کوینلن تری طراحی شده و شامل آپارتمان‌ها، ادارات، مغازه‌ها و رستوران‌های متعدد است.
این مجتمع نه تنها لوکس و زیباست و مورد توجه بازدیدکنندگان و اهالى لندن قرار گرفته، بلکه در بازار رقابت معاملات املاک، توجه خریداران زیادی را به خود جلب کرده است. نکته حائز اهمیت این که، تری در این محل یک مجتمع تاریخی طراحی کرده و به نظر می‌آید که ساختمان‌ها متعلق به قرن هجده باشند، ولی تمام امکانات و ملزومات مدرن در آن‌ها در نظر گرفته شده است.
از دیگر معماران صاحب‌نام این سبک می‌توان از دیمیتری پاپاداکیس، آلن گرینبرگ، رابرت اَدَم، کلاف ويليامز اليس و رابرت استرن نام برد. در این جا باید متذکر شد که گرایشی آشکار به سمت معماری نئوکلاسیک در بین معماران پست‌مدرن دیده می‌شود.
معماران صاحب‌نام پست‌مدرن همچون رابرت استرن و دو برادر راب و لئون کریر، ساختمان‌هایی به سبک نئوکلاسیک طراحی کرده‌اند.
همچنین کارهای معمارانی همچون آلدو روسی و حتی رابرت ونچوری هم اکنون در مجاور طرح‌های معماران نئوکلاسیک به نمایش گذاشته می‌شود. جالب توجه آن که فیلیپ جانسون (معمار مدرنیست و سپس پست‌مدرنیست معروف) نیز خانه تئاتر جدید (۱۹۸۱–۱۹۸4) در شهر کلیولند در امریکا را به سبک معماری نئوکلاسیک طراحی کرده است.
می‌توان گفت که در حال حاضر، نظر معماران پست‌مدرن به اصول پایدارتر و جاودانه‌تر گذشته و تاریخ جلب شده است.
در ایران، اولین سبک معماری فرنگی که مورد توجه معماران ما قرار گرفت، سبک معماری نئوکلاسیک در زمان ناصرالدین‌شاه در نیمه دوم قرن نوزدهم بود.
از آن زمان تاکنون بناهای متعدد و مختلف مانند: قصرها، خانه‌ها، مدارس، کلیساها، بانک‌ها، پاساژها، ادارات و نهادهای حکومتی به سبک معماری نئوکلاسیک در ایران ساخته شده است. اگرچه در ایران به تناسبات دقیق معماری کلاسیک و بینش فکری آن کمتر توجه شده است.
