آشنایی با علی اکبر اصفهانی
استاد علی اکبر معمار اصفهانی در سال ۹۸۵ هجری قمری به دنیا آمده است؛ وی نزد استاد بدیع الزمان یزدی که معمارباشی شاه عباس بود، معماری را به خوبی فرا گرفت به طوری که همه معماران هم عصر وی به استادی علی اکبر معمار اعتراف کرده اند.
در گذشته انعکاس نام معماران در بناها کم تر معمول بوده و در معدود مکان هایی که نامی از معمار آمده، به خاطر اثر ارزنده او و دستور سلاطین است.
وی از معماران دوره صفوی در ایران است. مسجد شاه اصفهان (امروزه مسجد امام) یکی از مهم ترین آثار ساختمانی اوست. ساخت این مسجد به فرمان شاه عباس اوّل بوده و در سال ۱۰۲۵ هجری قمری پایان یافته است. مسجد شاه در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد. علی رضا اصفهانی، خوشنویس معروف صفوی کتیبه های این مسجد را نگاشت.
داستانی از هوش و ذکاوت علی اکبر اصفهانی
معمار علی اکبر اصفهانی تصمیم می گیرد به گونه ای مسجد شاه را بسازد که ماندگار شود. شیخ بهایی احترام ویژه ای برای معمار قائل بوده با نظر شیخ ۲۰ متر فنداسیون را پایین می رود و به جایی که زمین سفت می شود، می رسد. بعد روی آن دیوارها و جزرهای دیوار را با گل و آهک می چیند. بعد درخواست زنجیر می کند. زنجیرها را از بالای ستون ها به پایین آویزان کرده و آن ها را اندازه ستون ها در می آورد. در آخر زنجیرها را به شیخ بهایی می دهد تا به خزانه داری شاه تحویل دهد. پس از آن معمار علی اکبر اصفهانی غیب می شود.
شاه صفوی که تمایل به اتمام هرچه سریع تر مسجد داشته از غیبت معمار بسیار خشمگین می شود و دستور می دهد تا او را پیدا کنند. بعد از مدت ها که خبری از او پیدا نمی شود تصمیم می گیرد کار را به معمار دیگری بسپارد که سایرین بعد از بازدید از مسجد درحال ساخت به عظمت معماری علی اکبر معمار پی می برند و حاضر به ادامه مسئولیت او نمی شوند. شاه دستور می دهد که معمار را پیدا کنند ولی نتیجه ای حاصل نمی شود.
چند وقت بعد علی اکبر اصفهانی به اصفهان باز می گردد و به سراغ شیخ بهایی می رود. شیخ به او می گوید که شاه به خون او تشنه است که از او می خواهد برای دیدار با شاه وقت ملاقات بگیرد تا شاه را قانع کند. شیخ وساطت می کند که شاه علی اکبر اصفهانی را ببینید. شاه می گوید اگر دلیل قانع کننده ای برای این غیبت نداشته باشی گردنت را خواهم زد. معمار علی اکبر اصفهانی از شاه می خواهد تا زنجیرهایی را که به خزانه داری داده اند بیاورند و از ستون ها به پایین آویخت.
آنجا بود که شاه دید زنجیرها بلند تر از ستون ها است. معمار در توضیح این اتفاق گفت که سازه بر اثرگذر زمان نشست کرده و او به این موضوع واقف بوده و به همین خاطر رفته تا گذر زمان اجازه بروز این حادثه را بدهد و بتواند به شاه ثابت کند. در غیر این صورت اگر می ماندم شما مرا مجبور به ادامه ساخت مسجد می کردید و ساخت گنبد روی این ستون ها قطعا دچار تخریب می شد. شاه از این هوش و ذکاوت معمار علی اکبر اصفهانی بسیار لذت برد و وی را تحسین کرد.
با توجه به مشخصاتی از قبیل تاریخ احداث بنا، کیفیت معماری، ابداعات، بین سال های ۱۰۰۵ هجری قمری تا ۱۰۲۰ هجری قمری، استاد علی اکبر معمار احتمالاً در اجرای برخی طرح های عظیم دوره شاه عباس کبیر نقش اجرایی داشته ولی با توجه به منابع موجود پس از سال ۱۰۲۰ هجری قمری، عملیات اجرایی مسجد جامع عباسی تماماً به او واگذار شده است.
اینکه در کتیبه اصلی سردر مسجد به خط علی رضا عباسی و سال ۱۰۲۵ هجری قمری، نامی جز “پادشاه” به چشم نمی خورد و ذکر نام استاد علی اکبر معمار اصفهانی در کتیبه زیرین به خط محمد رضا امامی در زمان شاه صفی، در سال ۱۰۴۶ هجری، اشاره به این مطلب دارد که احتمالاً شاه عباس قصدی برای آوردن نام معمار نداشته است ولی این اثر فاخر با معماری اسلامی با نام علی اکبر اصفهانی در تاریخ می درخشد.
آرزوي تمامي معماران اين است كه بتوانند اثري برجسته از خود براي آيندگان در پايان يك قرن و يا آغاز هزاره برجاي گذارند .استاد علي اكبر اصفهاني با طراحي و ساخت ميدان نقش جهان اصفهان توانست به اين آرزو جامعه عمل بپوشاند و نمونه اي از اصفهان زمان خودش را براي آيندگان باقي گذارد و اثر جاودانه ای در معماري خلق كند كه خلاصه ای از معماری هزاره قبل و نقشه ای برای معماري هزاره آينده بود.
