معماری اسلامی و خصوصیات آن

معماری چیست؟

معماری اسلامی یکی از مشهورترین سبک های ساختمان جهان است.معماری اسلامی، مخلوطی از سبک های سکولار و مذهبی از تاریخ اولیه اسلام تا به امروز را دربرمی گیرد. آنچه که امروز به عنوان معماری اسلامی شناخته می شود، تحت تاثیر روم، بیزانس، ایران و سایر سرزمین هایی قرار دارد که در آنها مسلمانان در قرون ۷ و ۸ آن ها را فتح کردند.

یعنی اسلام به هر سرزمینی دست یافت از هنر معماری آن مرز و بوم به شیوه تکامل یافته جدیدی در معماری رسید که ویژگی های فرهنگی و هنری آن قوم در آن لحاظ می شد و هم تأثیر بینش و روح اسلامی، نوعی «وحدت» را در این آثار به بیننده القا می نمود. زمانی که اسلام به جنوب شرق آسیا رسید، معماری اسلامی تحت تاثیر معماری هندی و چینی نیز قرار گرفت.

این ویژگی های متمایز در فرم ساختمان ها و دکوراسیون سطوح با خوشنویسی اسلامی و الگوی هندسی و تقسیمی، توسعه یافت. از رنگ های پرانرژی،الگوهای غنی و شباهت های متقارن شناخته شدهدر این معماری استفاده شده است.

ولی در میان معماری اسلامی ابداعاتی نیز داشت مانند:قوس های برجسته،مناره های استوانه ای،مقرنس،طاق های چند قوسی ، اسلیمی (اسلیمی گونه ای از نقش و نگار است).

عناصر معماری اسلامی

مناره ها

.مناره سازه های بلند استوانه ای ، چند ضلعی یا مخروطی شکل هستند که در بناهای مذهبی  و مساجد استفاده می شدند.مناره از سه قسمت پایه ، بدنه یا ساقه ، تاج یا کلاهک مناره و از پلاکان و نور گیر تشکیل شده اند. مناره ها با راه پله های داخلی و پنجره های کوچک، چشم انداز چشمگیری دارند و عملکردی یکپارچه را انجام می دهند و مسلمانان را پنج بار در روز به نماز دعوت می کنند.

گنبد

از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی شناخته می شوند که به شکل مخروطی ، یک پوش ، دو پوش ، سه پوش ، پیوسته یا گسسته طراحی می شدند که بر روی بناهایی به نام آویز قرار می گرفتند وامکان قرار دادن گنبد گرد بر روی یک اتاق مستطیل یا مربع را ممکن می ساختند. فضاهای داخلی آنها اغلب با کاشی کاری موزاییک تزئین شده اند.

حجره

حجره یا اتاق معمولا در میانسرا یا اطراف حیاط به صورت مربع یا مستطیل ساخته می شدند که در مدارس برای استفاده طلاب به عنوان کلاس درس یا استراحتگاه و در کاروانسرا ها برای استراحت مسافرین بکار گرفته می شد.

طاق نمای مقرنس

طاق کاری که شبیه یک الگوی لانه زنبوری یا استالاکتیت است، جلوه ای بافتی و تک رنگ به سقف فضای داخلی اغلب با کاشی های پیچیده و رنگی می افزاید.

طاق ها

در این نوع معماری با طاق های زیادی روبرو هستیم مانند: طاق و تویزه، طاق آهنگ، طاق کجاوه، طاق کاربندی، طاق ترکین، طاق چهار بخش.

جزئیات زینتی

تزئینات اسلامی اغلب شامل کاشی کاری های موزاییک چند رنگ با الگوهای مکرر و نقوش هندسی یا گیاهی غیر مجازی و نقوش مانند عربی است. همچنین به طور معمول شامل استفاده از خطوط خط عربی، مانند: آیه هایی از قرآن است.

 

مشبک چوبی

یکی دیگر از ویژگی های قابل توجه معماری اسلامی، مشبک چوبی است که در پنجره ها برای حفظ حریم خصوصی و کنترل آب و هوا استفاده می شود و گاهی اوقات در زمینه مدرن به عنوان یک عنصر یا گزینه کاملاً تزئینی برای تقسیم فضاهای داخلی استفاده می شود. سایر عناصر تزئینی طراحی اسلامی شامل نقاشی روی دیوار است. مجسمه گچی و پانل های دیواری و چوب تزئینی است.

عناصر فضای باز

اکثر کاربری های معماری اسلامی اغلب دارای باغ هستند. باغ یکی از ویژگی های مهم این معماری به شمار می رود.

 

مصالح ساختمانی در معماری اسلامی

گچ

گچ به علت ارزانی و استفاده راحت ، کاربرد زیادی در معماری اسلامی-ایرانی داشته است و برای تزئین (گچ بری)، آراستن و نوشتن کتیبه و … مورد استفاده قرار می گرفتند.

سنگ

در معماری اسلامی از سنگ برای کار در شالوده، بدنه، فرش کردن کف و تزیین بنا استفاده می شد. گرچه به علت موقعیت جغرافیایی و اقلیمی استفاده از سنگ در برخی نقاط چون آذربایجان بیشتر دیده می شود، اما بهره گیری از آن تقریباً در سراسر ایران مرسوم و متداول بوده است.

استفاده از سنگ در پی بنا و دیوارها اهمیت ویژه ای داشت و برای ساختن کتیبه ها سنگ های گوناگونی چون سنگ سیاه، سنگ آهک، سنگ مرمر که با دقت تراشیده و گاهی حجاری می شد به کار می رفت (مرند: کاروانسرای مرند، شیراز: مسجد جامع، کاشان: کتیبه های مسجد میدان).

کاشی

استفاده از کاشی به دوران سلوجقیان بر می گردد که بعد ها در دوران تیموریان و صفویان به اوج زیبائی خود رسید.استفاده از کاشی ها برای تزئین مناره ها ، محراب ، گنبد و … با طرح و شکل متنوع و رنگ های متعدد به وفور یافت می شود.

خشت

خشت یکی پر استفاده ترین مصالح در گذشته می باشد که دیوار های بنا را با آنها می ساختند اما به علت مقاومت پایین در برابر شرایط جوی در طول زمان تعداد زیادی از بناهای ساخته شده از خشت از بین رفته اند و نمونه های زیادی از معماری خشتی به جای نمانده است.

دو نمونه ی معروف از معماری اسلامی

• مسجد جامع اصفهان
• قبه الصخره