تخت رستم در قلب تاریخ ایران

قسمت دوم: تخت رستم ، نوع سنگ آن و سنگ تراشی

برگرفته از پایان نامه ی کارشناسی ارشد محمد یوسف رستمی، 1394

سنگ آهک در بنای تخت رستم

مصالح مورد استفاده در این بنا را همین دو نوع سنگ تشکیل می دهند. نمای تمامی بنا از سنگ آهک سفید و قسمت میانی بنا از سنگ های خاکستری رنگ تشکیل شده است. سنگ های حجیمی که در بنای تخت رستم بکار رفته تا 4 متر طول، 1.2 متر عرض و 1 متر ضخامت دارند.

چند قطعه سنگ در همان حوالی پراکنده شده اند که یا برای استفاده در داخل بنا به این منطقه آورده شده اند و یا حاصل جابجایی های بعد از ویرانی هستند ( سامی، 1375).

لازم به ذکر است که سیستم استفاده از دو نوع سنگ سیاه و سفید در سبک معماری یونان دیده شده است که خود برگرفته از معماری ایونیه می باشد (Francovich, 1966).

در پی بنای تخت رستم هم از این دو نوع سنگ استفاده شده است. بر اساس آزمایش های صورت گرفته توسط آزمایشگاه سازمان میراث فرهنگی استان فارس، مشخص شده که سنگ های مورد استفاده در این بنا به ترتیب زیر فراهم شده اند:

• سنگ آهک سفید رنگ در نمای بیرونی بنا را از معدن تاریخی سیوند (معدن سنگ الماس بر) و یا تنب کرم
• سنگ های خاکستر رنگ در بخش میانی بنا از کوه های رحمت.

هر چند پیش تر سامی در مورد معادن سنگ های این بنا اشاره کرده بود که سنگ های خاکستری رنگ را از کوه رحمت و سنگ های سفید چینی نما را از مناطقی دورتر دانست زیرا در حوالی این بنا معادنی از این نوع سنگ موجود نیست ( سامی، 1331).

تعداد زیادی سنگ از نوع خاکستری در شمال بنا که حدوداً 21 متر با بنای تخت رستم فاصله دارند دیده می شوند که حدود 1 متر طول  و 60 تا 70 سانتی متر ضخامت دارند و معلوم است متعلق به بخش درونی می باشند زیرا که در قسمت درونی بنا چندین قطعه جای خالی سنگ دیده می شود.

مقایسه ی نشانه هاي سنگ تراشی بناي تخت رستم با دیگر بناهاي مشابه:

از آنچه که در تحقیقات میدانی بر می آید، بنای آرامگاه کوروش بزرگ و دیگر بناهای پاسارگاد دارای تعداد زیادی از نشانه های سنگ تراشی هستند که بسیاری از محققین از آن ها به عنوان امضا و یا نشانه یاد می کنند. در بناهای پاسارگاد، به ویژه بر روی بلوک سنگ های بنا تل تخت و یا تخت سلیمان تعداد زیاد از این نشانه ها دیده می شوند و بیشتر این نشانه ها به شکل دوایر، خطوط متقاطع و نشانه های L شکل بوده است؛ چنانکه استروناخ می گوید: این نوع نشانه های سنگ تراشی پیش از این در بخشی از دیوار صفه کاخ لودیایی سارد شناسایی شده اند.

در بنای زندان سلیمان با وجود که این بنا تخریب شده، اما بسیاری از نشانه های سنگ تراشان بر روی بلوک سنگ های این بنا دیده می شوند که در بنای دیگری چون کعبه زرتشت کمتر می توان به این نشانه ها پی برد. در دو بنا تاش کولَه و آرامگاه سارد هیچ گونه گزارشی مبنی بر استفاده و وجود نشانه های سنگ تراشی دیده نمی شود در هر حال، تمام این نشانه ها بر روی بنای تخت رستم دیده می شوند و این خود نشان می دهد که معماران بنای تخت رستم احتمالاً همان کسانی بوده اند که پیش از این بر روی بناهای پاسارگاد مشغول به کار بوده اند. استروناخ در این باره می گوید:

” ارزش گاه نگاری محلی نشانه های سنگ تراشان در پاسارگاد، در نشانه هایی که باید در کارگاه های سنگ تراشی آرامگاه نیمه تمام نزدیک تخت جمشید پیدا شده، با وضوح بیشتری نشان داده شده است. این آرامگاه تخت رستم یا تخت گوهر نامیده می شود و بر مبنای شواهد دیگر می تواند به حدود زمانی 530 تا 522 پس از میلاد مسیح مربوط باشد. بر خلاف تخت جمشید، تعداد بسیاری از نشانه های باقی مانده از سنگ تراشان، به نشانه های پاسارگاد شباهت دارد. نشانه های H مانند به طور مکرر با نشانه های U مانند دارای گوشه های تیز جفت شده است ” (استروناخ، 1378).

بیشتر نشانه های سنگ تراشان بر رو بنای تخت رستم، بر روی بلوک سنگ های آهک سفید رنگ دیده می شود که غالباً در بخش جنوبی بنای تخت رستم دیده شده است. هر چند این موضوع ربطی به این که در کدام گوشه ی بنا نشانه های سنگ تراشی باشد ندارد و دلیل خاصی هم برای آن نیست.