محمد کریم پیرنیا معروف به پدر معماری سنتی ایران

زندگی نامه ی محمد کریم پیرنیا

محمد کریم پیرنیا در25 شهریور سال 1299 خورشیدی در شهر یزد متولد شد. او دوران دبستان را در «مدرسه اسلام» گذراند و بعد از تأسیس مدرسه دولتی، در «مدرسه نمره دو» به تحصیل خود ادامه داد. پیرنیا  پس از طی دوره علمی در «دبیرستان ایرانشهر» یزد برای ادامه تحصیل به تهران آمد. با وجود آنکه در زمینه ادبیات تحصیل می کرد و در این زمینه موفقیت هایی نیز کسب کرده بود. ادبیات را رها کرده و در کنکور اولین دوره دانشکده هنرهای زیبا، به دلیل علاقه ای که به هنر و معماری داشت شرکت کرد و پذیرفته شد.

عدم توجه چندان به معماری ایرانی و تأکید بیشتر بر معماری غربی و آثار اروپایی در دانشگاه های آن زمان، سرانجام پیرنیا را بر آن داشت که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبا ناتمام رها کند اما راه علاقه اش نیمه تمام رها نکرد . وی به بررسی ها و تحقیقات فردی خویش متکی شد.

محمد کریم پیرنیا در همکاری و مباحثات خود با معماران شیوه های سنتی به تدریح به اصول کلی و ریزه کاری های معماری ایرانی دست یافت و حاصل این تحقیقات را در قالب مقالات و کتاب هایی در اختیار عموم علاقه مندان قرار داد..

به تدریج حاصل تحقیقات خود را در طی مقالاتی که تدوین نمود، در اختیار عموم قرار داد. کریم پیرنیا افزون بر معماری، در ادبیات، خوشنویسی، نقاشی و موسیقی نیز دستی داشت، بر زبان های عربی و عبری مسلط بود. زبان پهلوی را به خوبی می دانست و با خط میخی نیز آشنا بود.

این معمار خبره از سال 1344 تا مدتی پیش از انقلاب اسلامی ایران به عنوان معاون فنی سازمان حفاظت آثار باستانی در زمینه ترمیم، تعمیر و احیای بناها و آثار باستانی مشغول به کار بود و مدتی نیز در دانشکده هنرهای زیبا و دانشگاه شهید بهشتی به تدریس معماری ایرانی و تربیت شاگرد در این حوزه اشتغال داشت.

استاد محمدکریم پیرنیا، کتاب ها و مقالات زیادی در مورد سبک شناسی و معماری اصیل و سنتی ایرانی تالیف کرده است. به همین دلیل است که او را پدر معماری سنتی ایران می دانند. مهم ترین تحقیقات او بر طاق ها در معماری ایرانی و انواع و سبک های آن بود.

از میان آثار منتشر شده محمد کریم پیرنیا که هم اکنون به عنوان منابع درسی و آکادمیک مورد استفاده دانشجویان و محققان معماری ایرانی است، می توان به «تحقیق در معماری گذشته ایران»، «راه و رباط» به همراه افسر کرامت الله، «شیوه های معماری ایران» و «آشنایی با معماری معاصر ایران» هر دو با تدوین غلامحسین معماریان، «نظری اجمالی بر شهرنشينی و شهرسازی ايران»، «گنبد در معماری ایران» و «هندسه در معماری» هر دو با تدوین زهره بزرگمهری، تالیف «کتاب های هنر معماری در دبیرستان ها و هنرستان ها» و «مصالح ساختمانی» اشاره کرد.

از این میان، کتاب های «آشنايی با معماری اسلامی ايران؛ ساختمان های درون شهری و برون شهری» و «سبک شناسی معماری ايرانی» به ترتیب به چاپ 18 و 10 خود رسیده اند.

«سبک شناسی معماری ایران» در مجله باستان شناسی و هنر ایران، 1347، «بیماری بلوار» در مجله هنر و مردم، 1347، «بازار ایران» در مجله باستان شناسی و هنر ایران 1348، «درگاه و کتبیه آستان حضرت عبدالعظیم» باستان شناسی و هنر ایران، 1348، «اصول معماری سنتی ایران» در نشریه کیهان فرهنگی، 1364 و «مردم واری در معماری ایران»، در نشریه فرهنگ و زندگی، 1355  نام برخی مقاله های منتشر شده مرحوم استاد پیرنیاست.

تاریخ انتشار برخی مقاله ها در سال هایی است که معماری غربی در ایران بیداد کرده و چهره شهر تهران از یک شهراسلامی با معماری اسلامی در حال تبدیل به یک شهر مدرن، بدون توجه به مقتضیات و بایدها و نبایدهای اسلام در معماری و خانه سازی بود. که این مساله نشانگر تلاش و همت استاد محمد کریم پیرنیا در زنده نگه داشتن معماری اسلامی و ایرانی است.

گرایش به معماری از زبان خود اقای پیرنیا

گرایش به معماری از دوران کودکی در من وجود داشت .البته نمی توانم بگویم پدرم مشوق من بود. ایشان همه کار می کردند خدا رحمتشان کند هم نقاش و هم معمار بودند .در یزد کتابها را مریانه می خورد و ایشان کتابها را طوری ترمیم می کردند که تشخیص صفحه های ترمیم شده از اصل بسیار سخت بود. خطاط بسیار خوبی هم بودند.

از اوان کودکی در شهر یزد بودم .شهر یزد یک موزه معماری است و من در این موزه و در کنار این آثار بزرگ شده ام.زمانی که به دبستان می رفتم با توجه به سخت گیریها و تنبیهات بی جهت آن زمان و اینکه یکبار مرا نیز فلک کردند ،بعضی از روزها از مدرسه فرار می کردم و به داخل خرابه ها می رفتم و آنجا پنهان می شدم و در عین حال آنها را تماشا می کردم.

ظهر خسته و کوفته به عنوان اینکه در مدرسه بودم به خانه باز می گشتم .در خانه خیلی به من توجه می کردند زیرا فکر می کردند به خاطر خستگی از مدرسه است، بعضی اوقات چند روزی هم به مدرسه نمی رفتم و به گشت و گذار در بناهای قدیمی می پرداختم.

محله ای که خانه ما در آن قرار داشت یعنی محله یوزداران منبع آثار با ارزش معماری بود.در این قسمت تا دروازه مهریز بیشتر آثار زیبای یزد مانند: مسجد جامع قرار دارند و من روزی چهار مرتبه از کنار آن می گذشتم و به عبارتی دیگر «نمی گذشتم» یعنی وقتی به آنجا می رسیدم بی اختیار مدتی آنجا را تماشا می کردم و از همه ی قسمتهای آن لذت می بردم.

سخنی از دکتر محمد کریم پیرنیا درباره ی یزد

شهر ما گنجینه هنر است، هر ویرانه اش دفتری است پر از زیبایی که در برابر چشم شیفتگان هنر گشاده است.در شهری که در جویهایش آب روان، ریگ روان است مردم بزرگوار و پرتلاشی بودند که توانستند از سده های دوراین شهر را بعنوان یکی از مراکز بزرگ تمدن ایران نگه دارند و نظیرش هیچ جای دنیا نیست. در یزد نشانه های عالی اخلاقی و معماری و باستان شناسی با هم درآمیخته اند و جزء فرهنگ جدایی ناپذیر این مردمند.

استاد محمد کریم پیرنیا در تاریخ 9 شهریور ماه 1376 پس از یک دوره بیماری طولانی درگذشت. مزار او بنا به در خواست وی در «خانه رسولیان» یزد که در حال حاضر دانشکده هنر و معماری یزد قرار دارد، واقع است.

فهرست مرمت ابنیه توسط محمد کریم پیرنیا

• مرمت کتیبه سردر آستانه حضرت عبدالعظیم در ری
• مرمت بارگاه حضرت ابوالفضل در کربلا
• مرمت صندوق کاشی مزار حضرت معصومه در قم
• مرمت کتیبه مسجد جامع بروجرد
• مرمت مسجد کبود
• مرمت سردر باغ فین
• مرمت مسجد جامع ورامین
• مرمت باغ دولت  آباد یزد
• مرمت مسجد فهرج
• مرمت ایوان سید رکن  الدین

فهرست کتب محمد کریم پیرنیا

• هندسه در معماری، گردآوری زهره بزرگمهری، تهران، سازمان میراث فرهنگی.
• سبک شناسی معماری ایرانی تدوین غلامحسین معماریان ویراستار علی محمد رنجبر کرمانی سروش دانش.
• شیوه های معماری ایران، تدوین غلامحسین معماریان، تهران، نشر هنر اسلامی.
• آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین غلامحسین معماریان، تهران، دانشگاه علم و صنعت.
• راه و رباط، به همراه افسر کرامت الله، تهران، انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی،  چاپ دوم، سازمان میراث فرهنگی، انتشارات آرمین.
• کتاب هنر دبیرستان، بخش معماری