آگات چیست؟
فرمول شیمیایى سنگ آگات SiO2 است. واژه آگات از اسم رودخانه ای به همین نام در شبه جزیره سیسیل گرفته شده است. این سنگ بصورت نیمه شفاف و یا مات بوده و از لایه های کلسدونی تشکیل می شود، که هرکدام از لایه ها دارای رنگ های مختلف و یا حتی همرنگ می باشند و یا به تناوب لایه ای از جنس اپال در میان آنها دیده می شود. تفاوت رنگ این لایه ها در اثر ورود کاتیون هاى مختلف به شبکه یونى آگات است.
آگات هایی که در گذشته از معادن آلمان استخراج می شدند دارای رنگ های قرمز، صورتی و قهوه ای بوده و بین این لایه ها گاهی نیز نوارهای خاکستری رنگ دیده می شد. این معادن امروزه قابل استفاده نیستند. آگات های به دست آمده از معادن آمریکای جنوبی خاکستری کمرنگ می باشند. به همین دلیل این نوع آگات رنگ آمیزی می شود. آگات در سنگ های آتشفشانی با ابعاد مختلف از چندین سانتی متر تا چندین متر یافت می شود.
لایه های موجود در این سنگ در اثر تبلور متناوب به وجود آمده اند که چگونگی این امر مشخص نیست. یک تئوری این است که لایه های گوناگون آگات در درون حفره هایی که توسط گازهای موجود در مواد مذاب به وجود آمده اند به آهستگی از همان مایعات سیلیسی متبلور شده اند ولی امروزه این فرضیه که بلور دانه های این سنگ همزمان با تشکیل سنگ های اطراف از مواد مذاب تشکیل شده اند قوت یافته است.
قطرات مواد مذاب در حفره ها چکه نموده و بصورت تدریجی تشکیل لایه های مختلف را می دهد. در کوهی، آمیتیست، کوارتز دودی، کلسیت، هماتیت، شابیلیت و انواع کانی های زئولیت می توانند شبیه آگات باشند.
مشخصات فیزیکی سنگ آگات
آگات یا عقیق (Agate) گوهری نیمه قیمتی بوده که از قدیم در جوامع مختلف به عنوان گوهرسنگ و نیز در ساخت تندیس های مختلف مورد استفاده بوده است. همچنین در ایران نیز به دلایل مذهبی از جایگاه ویژهای برخوردار است. این سنگ یک ترکیب غیربلورین تا نیمه بلوری با خصوصیات هدایت الکتریکی بوده که در هیدرواکسید پتاسیم (KOH) حل میشود. همچنین ناخالصی های در حد (ppm) موجود در آن موجب طیفی از رنگ های مختلف می شوند.
محیط تشکیل سنگ آگات
آگات ها جزو انواع سنگ های نیمه قیمتی محسوب می شود که در طبیعت با ابعاد چند میلی متری تا چند متری قابل مشاهده هستند. این سنگ در محیط های آذرین، دگرگونی و حتی رسوبی تشکیل می شود. این سنگ در محیط های مختلف زمین شناسی درحفره گاز، در سنگ های آتشفشانی اسیدی و در شکستگی های حفره سنگ می تواند وجود داشته باشد
دانشمندان معتقدند که تشکیل این سنگ همزمان با تشکیل سنگ منشاء می باشد اما بعضی بر این باورند که تشکیل آن میلیون ها سال بعد از تشکیل سنگ منشاء می باشد. بیشتر ذخائر شناخته شده ی همراه با سنگ های آتشفشانی مافیک دیده می شوند.
فرآیند تشکیل این سنگ به درستی شناخته نشده است و تولید آن در آزمایشگاه هرگز موفقیت آمیز نبوده است. برخی از چشمه های آبگرم با فعالیت زمین گرمایی و یا دودکش های سفید کف اقیانوس، نهشته هایی مشابه کلسدونی تولید می کنند ولی هیچ گاه سنگ آگات نمی سازند. آگات ها در گستره دمایی وسیعی تشکیل می شوند. با توجه به مجموع بررسی های انجام شده، محدوده شکل گیری این سنگ بین دمای 50 درجه تا 400 درجه سانتی گراد می باشد. همراه بودن آگات با کانی هایى نظیر لیمونیت، گوتیت، سیدریت و … نشان دهنده تشکیل کانى در سیالات با درجه حرارت کم است.
ذخائر سنگ آگات دنیا
تا کنون بیشترین ذخایر سنگ آگات در کشورهاى چین، هند، روسیه، استرالیا، برزیل و جزیره ماداگاسکار کشف گردیده اند. برخى رخنمون ها و آنومالى هاى معدنى در این کشورها تا چند هزار تن مى رسد.
توزیع سنگ آگات در ایران
به طور کلی ذخایر سنگ آگات در سراسر ایران پراکنده هستند. وجود این سنگ همواره در ارتباط با سنگ های آتشفشانی بوده و با توجه به آلتراسیون های گرمابی، می تواند ذخایر کوچک و بزرگی در داخل سنگ های آتشفشانی داشته باشد. استان هایی که ذخایر این سنگ در آنها گزارش شده است شامل آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، قم، سمنان، اصفهان، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی می باشد که همگی این موارد در ارتباط با سنگ های ولکانیکی می باشند.
