توسعه پايدار چیست؟
توسعه پایدار يك مفهوم قابل بحث با دامنه ي گسترده اي از معاني است. در يك سطح انتزاعـي و ذهنـي، پايداري با حفاظت و يا بهبود سيستم هاي يكپارچه ي طبيعي، ارتباط دارد. نقطه ي مركزي و كانون اين سيستم ها و پايداريشان جمعيت انساني است زیرا سلطه ي انسان ها و فعالیت هایشان است كه به طور قابل ملاحظه اي محيط جهاني را متأثر كرده است. ظرفيت زمـين براي انسان ها به وسيله ي محدوديت هاي طبيعي و همین طور انتخـاب هـاي انسـان در ارتبـاط بـا اقتصـاد، محيط و فرهنگ ( شامل ارزش ها و سياست ها) و جمعيت مشخص مي شود. بنابراين ظرفيت قابل تحمل (Carrying capacity) انسـاني زمين متغير، پويا و نامطمئن است (Cohen,1995).
در يك سيستم پويا مانند: جامعه ي بشري، پايداري اساساً به معنـي ثبـات در طـول زمـان اسـت. در نتيجه، اين مفهوم چيزي نيست كه بتوان آن را به راحتي اندازه گرفت و سنجيد، چراكه يك كيفيت غيـرثابت است، نه يك نقطه ي ثابت. (مولدان و بيلهارز،1381: 48).
الگوي شهر پايدار مي تواند در شكل هـاي مختلـف و بـيشـماري بسـته بـه تـاريخ منطقـه، فرهنـگ، پايـه ي اقتصادي، اقليم و محيط و سياست ها نمود پيدا كند. اصولاً پايداري بايد روي اهداف انسـاني بـه عنـوان هسـته ي اصلي هر راهكار توسعه ي شهري تأكيد نمايد زیرا فشـار نهـايي در موضـوع كـارايي يـك شـهر، متوجه كيفيت سكونتگاه هاي انساني آن است (حسینی، 1385: 8).
براي اين كه بتوان توسعه را پايدار ناميد، بايد داراي چهار مشخصّه باشدكه عبارت هستند از:
1-بهره وري: در واقع يك معادله ي پوياست، بين سيستم طبيعي و سيستم هاي اجتماعي – اقتصادي كـه توليـد غذا و ديگر كالاها را براي مردم تضمين مي كند، بدون اين كه براي سيستم ضرري داشته باشد. بهره وري، ظرفيت جامعه براي استفاده يا تغيير شكل سيستم هاي طبيعي در توليد غذا و كالا با بازده بهينه را مي سنجد.
2-عدالت: يعني ظرفیت جامعه در توزيع عادلانه ي فرصت ها و تهديـد هـايي كـه ناشـي از كـاربرد يـا تغييـر سيستم هاي طبيعي پيرامون هستند، مانند: توزيع آنچه كه از فرايند توسعه حاصل مي شود. ايـن اصـطلاح در مـورد توزيع ثروت در بين مردم نيز به كار می رود.
3-انعطاف پذيري: به ظرفيت جامعه در واكنش به فشارهاي طبيعي يا تحميلـي يـا ضـربه هـاي ناگهـاني گفتـه مي شود. انعطاف پذيري يعني قابليت سيستم براي ترميم يا نگهداري سطح بهره وري در بي نظمي هـاي كوتـاه يـا طولاني مدت.
4-ثبات: يعنـي ظرفيت جامعـه در ادامـه ي اسـتفاده يـا تغييـر فراينـد سيسـتم هـاي طبيعـي بـدون دگرگـوني شديد (مولدان و بيلهارز،1381: 387).
كميسيون جهاني محيط زيست و توسعه، اصول زير را به عنـوان ويژگـی هـاي ضـروري يـك شـهر پايـدار عنوان مي كند:
- افزايش فرصت هاي اقتصادي و اجتماعي، به گونه اي كه ساكنان شهري را پوشش دهد؛
- كاهش سهم انرژي در رشد شهري؛
- استفاده ي بهينه در مصرف آب، زمين و ساير منابعي كه مورد نياز چنين رشد شهري است؛
- کاهش ميزان توليد زباله و فاضلاب و افزایش بازيافت از پسماندها؛
- ايجاد سيستم هاي مديريت با قدرت و كارايي كافي جهت نيل به اهـداف اقتصـادي، اجتمـاعي و زيسـت محيطي؛
- سوق دادن فناوري هاي مورد استفاده در شهر به سمت اهداف توسعه پايدار؛
- تقويت تـوان منـاطق مختلـف شـهري، در راسـتاي جلـوگيري يـا پاسـخ گـويي بـه تهديـدات و اهـداف اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي، كه در نتيجه ي عوامل طبيعي يا انساني به وجود مي آينـد و همچنـين انعطاف پذيري در رویارويي با اختلالات غير منتظره در سيستم شـهر. در ايـن ارتبـا ط شـهر پايـدار شـهري اسـت كه در آن بهبــود در عدالت اجتماعي، تنوع و امكان زندگي بــا كيفيت مطلــوب تحقّق يابد (عزيزي،1380 : 22).
نگرش توسعه پايدار بر اين انديشه است كه فناوري نمی توانـد هرگونـه كـاهش منـابع طبيعـي را جبـران سازد و سرمايه ي طبيعي مكمل سرمايه ي انسان ساخت اسـت و در ايـن راسـتا سـازمان ملـل از مبـاني و ديـدگاه مفهومي توسعه پايدار حمايت مي كند. سازمان ملل راه دست يابي به توسعه پایدار را وجود بسـترهاي فرهنگـي مناسـب مي داند كه با آموزش و آگاهي دادن به مردم مي توان به آن دست يافت (كياني،1383:5).
بنابراين يك الگوي توسعه پايدار شهري بايد قابليت سازگاري و انطباق را در زمـان تغييـرات اجتمـاعي و اقتصادي و ارزش هاي فرهنگي جامعه داشته باشد. با وجود اين كه جمعيت به عنوان مولفه ي اصـلي در پايـداري مطرح است، بايد چگونگي تأثيرگذاري مولفه ي جمعيت بر عوامل اقتصادي، اجتماعي و محيطي، كه شهر را به سيستمي يكپارچه تبديل مي كند، مورد بررسي قرار گيرد.
سنگ در توسعه پایدار
سنگ های ساختمانی از دیرباز مورد توجه بیشتر ملت ها بوده اند. سازه هایی چون اهرام مصر و تخت جمشید اهمیت این توجه را نشان می دهند. سنگ یک ماده ی کاملاً طبیعی است و همین ذات طبیعی سنگ نیز یکی از مهم ترین ویژگی های آن به شمار می رود. اما باید دید که تولید سنگ ساختمانی از نگاه توسعه پایدار چه جایگاهی دارد.
تولید سنگ های ساختمانی نسبت به مصالحی چون سرامیک، انرژی کمتری مصرف می کند. این در حالی است که از نگاه سازمان ملل، کاهش مصرف انرژی از معیارهای مهم توسعه پایدار است. توسعه ی فناوری های نوین در زمینه ی تولید سنگ های ساختمانی باعث شده تا میزان باطله های سنگ های ساختمانی در معادن و کارخانجات فراوری کاهش یابد و به تبع آن، آثار زیست محیطی ناشی از تولید سنگ های ساختمانی تا حدودی کاهش پیدا کند. این بدان معناست که بکارگیری روش های علمی و ماشین آلات مدرن در تولید سنگ های ساختمانی، نقش بسزای در حرکت به سوی توسعه پایدار خواهند داشت.
برای مثال توسعه ی معادن زیر زمینی سنگ های ساختمانی که در کشوری چون ایتالیا و بکارگیری به روز ترین ماشین آلات، امکان استخراج با بیشترین راندمان را فراهم کرده است که مثالی ممتاز از نگاه به توسعه پایدار در معادن سنگ های ساختمان است.
از آنجایی که بیشتر ذخایر سنگ های ساختمانی معروف دنیا رو به اتمام هستند، توجه به توسعه پایدار در استخراج معادن مهم است طوری که هم تولید سنگ های ساختمانی متوقف نشود و هم چرخ اقتصاد از مجرای تولید سنگ های ساختمانی، در حرکت باشد.
