ضایعات سنگ ساختمانی و بازیافت ضایعات سنگ
امروزه ضایعات سنگ ساختمانی و بازیافت ضایعات سنگ به یکی از مشکلات مهم محیط زیستی برای کشورهایی که دارای صنعت سنگ ساختمانی بزرگ هستند،تبدیل شده است، به گونه ای که با رشد تولید روز افزون ضایعات در این کشورها، دولت ها موظف شده اند تمهیدات ویژه ای برای این مشکل بیاندیشند زیرا کنترل و بازیافت ضایعات برای صنعت و اقتصاد پایدار امری ضروری است. بازیافت ضایعات سنگ در ایران نیز چالشی بسیار مهم است.
از اثرات و نتایج عدم کنترل و بازیافت ضایعات سنگ می توان به آسیب به سلامتی انسان و همچنین کاهش کارایی و کارکرد کارکنان در این صنعت و آسیب به محیط زیست اشاره کرد. از جمله اثرات مخرب ضایعات سنگ ساختمانی بر محیط زیست عبارتند از:
- مسدود کردن آبراهه ها و زهکش ها در فصول بارانی
- مشکل ذرات ریز و آلودگی هوای ناشی از آنها
- کاهش تخلخل و نفوذپذیری زمین
- کاهش جذب، نفوذ آب و نهایتاً آسیب به سفره های آب زیرزمینی
- مختل کردن زیست گونه های گیاهی
راهکار های مختلفی برای کنترل، کاهش و بازیافت ضایعات و یا به حداقل رساندن اثرات مخرب آنها وجود دارد. بطور کلی برنامه مدیریت ضایعات با سه اصل زیر صورت می گیرد:
۱- تولید کمتر ضایعات
۲- استفاده صحیح و کارا از ارزش ضایعات
۳- مدیریت انباشت صحیح ضایعات غیرقابل استفاده تا آثار مخرب به حداقل برسد
مدیریت و بازیافت ضایعات سنگ ساختمانی نه تنها به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار این صنعت می کند بلکه موجب افزایش راندمان کاری، سود دهی اقتصادی، کاهش هزینه های انبار، حمل و نقل و یا از بین بردن ضایعات و همچنین بهبود سلامت و ایمنی کارکنان می شود.
انواع ضایعات سنگی و کاربرد آن ها
برای مدیریت و بازیافت ضایعات می توان از جهات و نقطه نظرات مختلفی آنها را دسته بندی و طبقه بندی کرد مانند :
- اثرات و آسیب های محیط زیستی
- مراحل تولید ضایعات
- ویژگی های فیزیکی و شیمیایی
- ابعاد ضایعات تولیدی
- ارزش اقتصادی.
ولی بطور کلی می توان ضایعات را به سه نوع دسته بندی کرد:
۱- قطعات سنگی جامد باقی مانده
۲- ذرات ریز و کوچک
۳- دوغاب یا ضایعات تر سنگ ساختمانی
در مراحل مختلف فرایند تولید سنگ ساختمانی، نوع خاصی از ضایعات سنگی تولید می گردد که با توجه به ویژگی خاص آن، تأثیرات محیط زیستی و کاربرد آن، باید نسبت به مدیریت و بازیافت ضایعات سنگ تصمیم گیری نمود.
ضایعات تولیدی می تواند در مرحله استخراج سنگ و در معدن ایجاد شود که بسته به شیوه استخراج، می تواند بصورت خشک و یا تر باشد. ذرات ریز می توانند در پی چالزنی مقدماتی و یا برش توسط سیم الماسه، دیسک ها و انواع مختلف اره ایجاد شوند که در صورت استفاده از آب در هر یک از مراحل، ضایعات به شکل دوغابی تولید می شوند. همچنین تکه های بزرگ سنگی که به دلیل وجود درزه و ترک در سنگ غیر قابل استفاده می باشند نیز از ضایعات معدن سنگ ساختمانی محسوب می شوند.
در کارخانه فرآوری نیز طی مراحل مختلف در خط تولید یک کارخانه، عملیات ساب و برش بر روی سنگ صورت می گیرد که منجر به تولید میزان قابل توجهی دوغاب و ذرات ریز می شود. در مرحله برش نیز به دلیل ایمنی و یا وجود درزه و ترک، تکه های سنگی غیرقابل استفاده حاصل می شوند.
یکی از راه های کاهش تولید ضایعات، کنترل و بررسی عوامل تولید ضایعات می باشد. از جمله عوامل تولید ضایعات در صنعت سنگ ساختمانی می توان به استفاده از روش های نادرست استخراج سنگ، بکارگیری دستگاه های نامناسب و همچنین عدم دقت و دانش بکارگیری دستگاه ها اشاره کرد. بررسی های علمی و تحقیق بر روی این عوامل می تواند منجر به کاهش میزان ضایعات شود. با این حال تنها درصدی از ضایعات را می توان کاهش داد و تولید قابل توجهی از ضایعات اجتناب ناپذیر است. پس باید در پی استفاده صحیح از ضایعات تولید شده بود زیرا مقدار زیادی از این ضایعات، ارزشمند می باشند.
برای کاربرد صحیح و اصولی، توجه به عواملی چون خاصیت شیمیایی، اندازه و ابعاد ذرات، اثرات محیط زیستی و شرایط مناسب کاربردی و اقتصادی در سایر صنایع نقش اساسی دارند. از جمله صنایعی که ضایعات سنگ ساختمانی در آن ها کاربرد دارند می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- صنعت سیمان و بتن
- تولید کاغذ
- لوازم آرایشی
- صنایع شیمیایی
- تولید سنگ مصنوعی
- پودر سنگ
- صنایع سرامیک
- تغذیه دام
- شیشه سازی
- صنایع رنگ
- استفاده به عنوان پرکننده
لازم به ذکر است که امروزه در حدود ۶ تا ۹ درصد از ضایعات سنگ ساختمانی در صنعت سیمان و ۶ درصد در صنعت بتن کاربرد دارد و عمده مصرف این نوع ضایعات در مواد و مصالح ساختمانی می باشد که روش های اصولی برای بازیافت ضایعات سنگ هستند.
به طور کلی ضایعات بسته به اندازه ی آنها در صنایع زیر کاربرد دارند:
۱- ذرات ریز: صنایع شیمیایی، آسفالت و تولیدات بتنی، تولید آجر، سیستم های زیست فیلتر و بهبود وضعیت خاک، تولید ذرات و دانه های ترکیبی.
۲- دانه های درشت: پرکننده های ساختمانی، ترکیبات بتن، استفاده در مناظر و مواد اولیه دکوراسیون، مواد مورد نیاز در راهسازی.
۳- تکه های بزرگ سنگ: پرکننده ها برای نگهداری توری دیواره ها (گابیون)، سنگ موج شکن ها، سنگ چینی و سنگ فرش.
۴- بلوک های آسیب دیده یا اسلب های شکسته: خرد کردن آنها جهت تولید مواد دانه درشت، تایل های بریده شده، سنگ فرش.
