عبدالعزیز فرمانفرمائیان معمار ورزشگاه آزادی

بیوگرافی عبدالعزیز فرمانفرمائیان

عبدالعزیز فرمانفرمائیان متولد سال 1299 جزو نخستین نسل از معماران تحصیل کرده ایرانی در خارج از کشور به شمار می رود. او در خانواده ای متمول و وابسته به سلطنت قاجار در خوزستان به دنیا آمد. او فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما و بتول خانم احشمی کرمانشاهی بود.

پدرش علاوه بر عبدالعزیز صاحب هشت فرزند دیگر بود، از جمله مریم فیروز (مؤسس سازمان زنان حزب توده)، منوچهر فرمانفرمائیان (نویسنده کتاب خون و نفت) و عبدالعلی فرمانفرمائیان (مؤسس نخستین پالایشگاه خصوصی نفت در ایران). وی دوران تحصیل خود را در دانشکده “بوزار” پاریس گذراند و سپس به ایران بازگشت. عبدالعزیز در ابتدا کارش را در گاراژ پدرش آغاز نمود، چنانچه در آنجا به طراحی منازل شخصی برای اقوام و دوستان می پرداخت. لذا برای فرار از این تنگنا از دولت درخواست نمود تا به طراحی و ساخت بناهای دولتی و عمومی بپردازد.

در ادامه، توانست با برپایی دفاتر “مهندسین مشاور” عرصه ای را برای ورود معماران جوان و ایرانی فراهم سازد. چندی بعد در یکی از آتلیه های دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تحت نظر مهندس فروغی به همراه آفتن دلیان، هوشنگ سیحون و حیدر غیایی، به کار و تدریس اشتغال یافت و با آنان همکاری کرد.

دفتر مذکور علاوه بر کار طراحی معماری، در حوزۀ شهر و شهرسازی نیز  به فعالیت هایی مباردت ورزید و در همین راستا بین سال های 1346 تا 1354 کلیه کارهای غیرصنعتی کنسرسیوم نفت شامل؛ شهرسازی، مدرسه سازی و خانه سازی مجموعۀ شرکت «مس سرچشمه کرمان»، شرکت «خانه» کرج، شرکت خانه در اصفهان و غیره را انجام داد. در همین جهت از عمده ترین فعالیت های وی در حوزۀ طراحی شهری نیز می توان به تهیه «نقشه جامع شهر تهران» با همکاری «ویکتور گروئن» اشاره کرد.

 

پس از جنگ جهانی دوم در ادامه فعالیت این گروه از معماران، روند رو به افزایش روکود اقتصادی و غلبه رویکرد بازسازی، حوزۀ معماری را خالی از تأثیر نگذاشت و منجر به آن شد که تنها توجهی سطحی و نمایشی به معماری شود و از معماری تنها به منظور ابزاری برای بازسازی نمادهای ملی و تقویت روحیه و هویت ملی کشور بهره گرفته شود. به همین دلیل است که در آن دوران به تأسی از آموزه های پاریسی و اروپایی طراحان ایرانی، شاهد طراحی  میدان هایی با نماد رهبران ملی، بناهای یادبود بزرگ مقیاس و نمادهای کلان شهری بجای بناهای کوچک هستیم.

لذا از این رو بود که بناهایی چون فرودگاه مهرآباد اثر «محسن فروغى» و مشاوران سوئدى وى، ساختمان مجلس سنا اثر «حیدر غیایى» و ساختمان دفتر مرکزى شرکت ملى نفت ایران اثر «عبدالعزیز فرمانفرمائیان» توانستند نظر عموم مردم را که با عملکرد، تکنولوژى و ساخت کاملاً متفاوتى روبه رو شده بودند را به خود جلب کنند.

با توجه به این زمینۀ فرهنگی- اجتماعی و بلندپروازی های شخصی، کاملاً طبیعی است که شخصی همچون عبدالعزیز فرمانفرمائیان که فارغ  التحصیل بوزار پاریس است، نتواند در فضای محدود تدریس پاسخگوى نیازهاى درونى و کنکاش هاى بیرونى خود باشد. به همین دلیل وی از محیط آکادمیک استعفا می دهد و یک دفتر مهندسی که جای خالی آن سال ها احساس می شد و خلاء آن را دفاتر خارجی پر کرده بودند را تأسیس می کند.

 

انگیزۀ مضاعف و ممارست بیش از اندازه ی عبدالعزیز فرمانفرمائیان در انجام کارهای بزرگ و ماندگار، سبب همکاری نزدیک او و سازمان برنامه شد. آغاز اعتماد به معماران ایرانی که با عملکرد شایسته عبدالعزیز فرمانفرمائیان گره خورده بود، منجر به آن شد که «ابوالحسن ابتهاج که از مؤسسان برنامه ریزی در ایران بود بتواند با ارجاع کار به او و معماران ایرانی دیگر، گام نخست را در جایگزین نمودن دفاتر مشاوران ایرانی به جای مشاوران خارجی بردارد که تا قبل از سال 1332 همۀ کارهای بزرگ در ساخت و ساز کشور را برعهده داشتند» (مختاری، 1390: 207).

 

او براى این کار از مراجعه به منابع خارجى نیز دریغ نمى کرد و ضعف پروژه هاى خود را بدین ترتیب برطرف مى کرد. در چنین بستر مناسبی بود که تعداد دیگری از معماران درجه یک آن زمان نیز شروع به تجربه اندوزى کردند و وارد بازار کار شدند.

 

به همین دلیل است که «کامران دیبا» در نوشته اى دفتر فرمانفرمائیان را به خاطر تعدد کادر فنى و کیفیت حرفه اى و قدرت انجام کار در زمان خود و در خاورمیانه «بى نظیر» مى شمرد و از جمله دستاوردهاى این دفتر را « معرفى تکنولوژى پیشرفته در ساختمان بلندمرتبه» مى داند که «با روش هاى ضدزلزله محاسبه شده اند.» نمونه هاى این بلند مرتبه سازى را هنوز مى توان در تهران و در چندین سازه شاخص دید.

دفتر مرکزى شرکت نفت، ساختمان وزارت کار، ساختمان وزارت کشاورزى، برج هاى سامان، برج هاى ونک پارک، ساختمان بانک اعتبارات ایران و… از این جمله اند که هنوز در بافت شهرى پایتخت خودنمایى مى کنند و در میان ساختمان هاى بلندمرتبه نوساز از شکوه نیفتاده اند.

اقدامات معماری فرمانفرمائیان محدود به موارد فوق نمی شود و از کارهاى شاخص دیگر وی مى توان به کاخ نیاوران، کاخ مادر در سعدآباد، کاخ محمدرضا پهلوى در سعدآباد، کاخ سلطنتی جامعه و میدان اسب دوانی، کاخ پرنس خالد در ریاض (عربستان سعودى)، موزه فرش تهران، استادیوم آزادى با دریاچه، ساختمان پست تهران، ساختمان مرکزى اداره تلویزیون ایران، کارخانه ارج، دانشکده کشاورزى کرج، ترمینال حجاج و ترمینال مسافرى صدهزارمترى فرودگاه مهرآباد، پاویون ایران در نمایشگاه بین المللى مونترال (۱۹۶۷)، ساختمان هاى دانشگاه تهران در امیرآباد، ساختمان بانک صادرات اصفهان، کارخانه داروپخش درجاده کرج، بیمارستان۲۰۰ تختخوابى براى ارتش در شمال تهران، دهکده خانه درکرج، ساختمان بانک اعتبارات ایران، ساختمان بورس و چندین طرح  اجرا شده دیگر در حوزه شهرسازى اشاره کرد.

 

برخی از افتخارات عبدالعزیز فرمانفرمائیان:

تدریس در دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران

بنیان گذار دفتر نظام مهندسی مشاور ایران

پل ارتباطی بین معماران ایرانی و خارجی

عرضه و معرفی فناوری پیشرفته در بلند مرتبه سازی با روش های ضد زلزل

آثار مهم عبدالعزیز فرمانفرمائیان

• استادیوم ورزشی آزادی
• ساختمان های شرکت نفت
• مسجد دانشگاه تهران
• طرح ساختمان راکتور اتمی دانشگاه تهران
• ساختمان وزارت کشاورزی
• ساختمان وزارت کار
• ساختمان بانک اعتبارات ایران
• ساختمان پست و تلگراف و تلفن
• فرودگاه مهرآباد
• طرح اولیه فرودگاه جدید امام خمینی
• تهیه طرح جامع شهر تهران
• برجهای سامان
• برجهای ونک پارک
• ساختمان بورس
• دانشکده دامپزشکی
• کاخ مادر سعد آباد
• کاخ نیاوران
• ساختمان اداری صدا و سیما
• موزه فرش تهران
• پاویون ایران درنمایشگاه بین المللى مونترال (۱۹۶۷)

وی ٣١ خرداد ١٣٩٢ شمسی برابر با ٢١ ژوئن ٢٠١٣ میلادی در املاک خود در اسپانیا به سن ٩٣ سالگی درگذشت. هیچ اثری از وی در خارج از ایران در طی ٣۵ سال حضورش در خارج از ایران ثبت نشده است.