الگوهای معماری پایدار در ایران گذشته

نمونه هایی از الگوهای معماری پایدار در ایران گذشته

در معماری ایرانی، پاسخگویی به معیارهای مادی در زمینه انرژی منابع طبیعی و بهره وری مناسب و معیارهای غیر مادی در زمینه فرهنگ ارزش های معنوی و مختصات روانی و جسمانی انسان، لازم و ملزوم یکدیگرند. فرهنگ معماری خاصی که در روح معماری سنتی ایران جریان دارد، ریشه در ویژگی های فرهنگ محیطی و عمومی جامعه داشته است (قبادیان، ۱۳۸۵) نمونه هایی از الگوی معماری سنتی و سبز در معماری سنتی و گذشته ایران و اصول استفاده از  تکنولوژی های پایدار در بناها را می توان در تصاویر زیر مشاهده نمود.

در ایران نیز این پدیده یعنی همان معماری سبز با توجه به مباحث مطرح شده ناشناخته نبوده و شهر تاریخی ماسوله را می توان به عنوان یکی از موفق ترین نمونه های تجربیات معماری بومی در ساخت معماری سبز برشمرد که دارای طراحی معماری و بافت شهری اکولوژیک و زیست محیطی است.

دلیل این امر را می توان به استفاده از منابع طبیعی مانند: چشمه های طبیعی آب جهت تامین آب مصرفی شهروندان، طراحی سقف شیبدار با شیب ملایم جهت دفع آب باران و رطوبت ناشی از آن، وجود عایق های حرارتی برای مقابله با سرما در فصول سرد و عایق رطوبتی برای جلوگیری از نفوذ باران و استفاده از مصالح بومی مانند: چوب، خشت، سنگ های طبیعی و غیره در معماری سازه ای این منطقه تاریخی مرتبط دانست (مدبریان، ۱۴۰۰).

 

به رغم مطرح شدن مباحث پایداری در معماری امروز، عملا تمامی این اصول توسط پیشینیان ما به کار گرفته می شد. معماران گذشته ناگزیر به تکیه بر منابع طبیعی و انرژی های پاک بوده اند. ولی مرور زمان و استفاده نامناسب از پیشرفت های تکنولوژیکی منجر به فراموشی آن تکنیک ها و کاربرد نامحدود از انرژی های فسیلی تجدید ناپذیر شد. با بررسی معماری گذشته ایران، می توان بسیاری از ترفندهای گذشته را به صورت امروزی به کار برد.

در ادامه برخی از الگوهای مورد استفاده معرفی و شرح داده می شود:

سیزان:

خانه های سنتی در اقلیم سرد کوهستانی اغلب دارای زیرزمین با سقف کوتاه، در قسمت زمستان نشین هستند که در تابستان به خاطر اینکه هوای آن نسبتاً خنک است جهت سکونت اهل خانه استفاده می شد. به این زیرزمین سیزان می گویند که در اکثر شهرهای مناطق سردسیر یک الی یک و نیم متر پایین تر از کف احداث می شده و همین امر باعث حفظ حرارت درون آن بوده است زیرا خاک های اطراف آن به مانند: یک عایق حرارتی عمل کرده و مانع از تبادل حرارت با محیط اطراف می شده است.

 

حوضخانه:

در مناطق گرم و خشک ایران، علاوه بر نیاز به پایین آوردن میانگین دمای داخلی، تامین رطوبت نیز امری ضروری است. جهت دستیابی به این هدف از حوضخانه استفاده می کردند. در مواقعی که دمای هوا بسیار زیاد بوده است، اهل خانه به سرداب رفته و از هوای خنک آن استفاده می کردند. در بعضی از خانه ها که شاخه های مسیر قنات از زیر آن رد می شده، از سرداب راهی به قنات جهت دسترسی به آن نیز وجود داشته است. وجود حوض آب و مجاری ورودی بادگیر در این فضا باعث افزایش رطوبت و برودت می شده است.

 

گودال باغچه:

در اقلیم گرم و خشک و سرد کوهستانی سطح حیاط از سطح طبیعی زمین و کوچه پایین تر است که همین امر سبب کاهش تبادل حرارت بین داخل و خارج می گردد و نوسانات درجه حرارت کمتر می شود. به این حیاط ها گودال باغ یا گودال باغچه می گفتند. البته علل دیگری از جمله دسترسی به آب قنات ها برای آبیاری باغچه ها نیز می تواند باعث پایین رفتن سطح حیات از سطح طبیعی زمین نیز باشد.

قرارگیری ساختمان ها در عمق زمین:

به مانند: خانه های زیر زمینی در روستای میمند در غرب استان کرمان.

آب انبار:

آب‌انبار یا برکه، حوض یا استخر سرپوشیده‌ای است که برای ذخیره آب معمولاً در زیرزمین ساخته می‌شود.

یخچال:

گونه‌ای ساختمان است که در معماری قدیم ایران برای تولید و نگه‌داری یخ ساخته می‌شد. معمولاً هر یخچال دارای یک استخر و یک دیوار بلند (بنام حصار) و یک مخزن گنبددار بود.

حمام:

احداث حمام ها بخصوص در اقلیم سرد که تا حد ممکن این بناها را در دل زمین احداث می کردند.