کانی الیوین چیست؟

کانی الیوین

الیوین نام گروهی از کانی های سنگ ساز است که عمدتا در سنگ های آذرین مافیک و الترافیک مانند: سنگ بازالت، گابرو، دونیت، دیاباز و پریدوتیت یافت می  شود. کانی الیوین معمولا به رنگ سبز بوده و ترکیب شیمیایی آن در دامنه ای بین  Fe₂SiO₄ (کانی فایالیت) و    Mg₂  SiO₄ (کانی فورستریت) قرار دارد. در حقیقت این کانی نام خود را از Olive یا زیتون به رنگ سبز، برگرفته است. در ترکیب شیمیایی این کانی، عناصر اهن و منیزیم می توانند جایگزین یکدیگر شوند. بسیار از مردم با گونه ی جواهری این سنگ بنام زبرجد آشنا هستند.

بیشتر الیوین  های موجود در سطح زمین، در سنگ های آذرین تیره  رنگ دیده می  شوند. این کانی در حضور کانی های پلاژیوکلاز و پیروکسن تبلور یافته و سنگ گابرو یا بازالت را تشکیل می  دهد.

الیوین نسبت به سایر کانی  ها، دمای تبلور بسیار بیشتری دارد. به همین دلیل کانی الیوین به عنوان یکی از نخستین کانی ها از ماگما یا ماده ی مذاب اولیه، جدا و متبلور می  شود.

بلور های الیوین گاهی اوقات در طول فرآیند دگرگونی سنگ های آهکیِ دولومیتی یا دولومیت، شکل می  گیرند. خود کانی الیوین در اثر دگرگونی، به سرپانتین مبدل می  شود.

کانی الیوین در برابر هوازدگی بسیار ضعیف است. این کانی در سنگ های رسوبی، رایج نیست و تنها در رسوباتی قابل یافت است که به منبع و مبدا تولید رسوبات بسیار نزدیک باشند.

ویژگی های فیزیکی

الیوین معمولا دارای رنگ سبز است اما ممکن است به رنگ های سبز مایل به زرد، زرد مایل به سبز و یا قهوه  ای نیز دیده شود. این کانی شفاف تا نیمه شفاف بوده و دارای درخشش شیشه ای است. سختی آن نیز بین ۶,۵ تا ۷ است. رنگ خاکه ی الیوین، بی رنگ بوده و چگالی مخصوص آن بین ۳,۲ تا ۴,۴ می  باشد.

کاربردها

کانی الیوین معمولا در صنعت استفاده ی زیادی ندارد. از این کانی بیشتر در فرآیندهای فلزکاری استفاده می  شود. الیوین غنی از منیزیم (فورستریت ) جهت حذف ناخالصی ها از استیل و تولید سرباره، به کوره  ها اضافه می شود.

الیوین هم چنین به عنوان یک کانی دیرگداز نیز استفاده می  شود. به همین دلیل برای تولید آجر دیر گداز از آن بهره می  گیرند. گرچه تمام این کاربردها با وجود مواد جایگزین با قیمت ارزان تر و دسترسی بهتر، رو به کاهش است.

 

تجزیه الیوین

کانی الیوین به آسانی دستخوش تجزیه هیدروترمال می شود و از طرفی دیگر به سهولت تحت تاثیر پدیده دگرگونی درجه پایین و عوامل جوی واقع می گردد. فراوان ترین مواد حاصل از تجزیه آن عبارت هستند است از سرپانتین، ایدنگسیت، بولنژیت، کلریت، آمفیبول، تالک، کربنات ها و اکسیدهای آهن.

این مواد ممکن است به صورت دانه های ریز و درهمی باشند به نحوی که در بعضی موارد تشخیص آنها به کمک ابزار اپتیک مشکل و یا غیر ممکن است؛ ولی در هر حال و به طور کلی مجموعه این مواد را بر حسب ترکیبشان به نام های سرپانتین، ایدنگسیت و بولنژیت می نامند.

سنگ های گرانیتوئیدی بخش میانی نوار سنندج- سیرجان واقع در استان لرستان، در ژوراسیک میانی و در محیط قوس قاره ای تشکیل شده اند. در مجاورت آن ها سنگ  های الترامافیک با کانی های الیوین، ارتوپیروکسن، کلینوپیروکسن و آمفیبول رخنمون دارند. الیوین  ها در مقاطع میکروسکوپی گرد شده اند و دارای خلیج خردگی هستند. این بدان معناست که که الیوین ها با درجات مختلف دستخوش هضم ماگمایی شده اند.

آنالیزهای ریزپردازش الکترونی و محاسبه ی ترکیب شیمیایی گدازه در تعادل با هر یک از کانی  ها نشان می دهد که با پیشرفت تبلور، Mg ماگما به صورت خطی سیر صعودی دارد. این روند علاوه بر اینکه خاستگاه ماگمایی الیویندها را تایید می کند، بیانگر افزایش Mg ماگما حین تبلوربخشی است که کاملا غیرعادی است. برای توجیه افزایش Mg ماگما، دو احتمال بررسی شده اند.

1.  بالا بودن گریزندگی اکسیژن و تبلور زود هنگام اکسیدهای آهن
2.  هضم الیوین حین تبلوربخشی

با توجه به مدلسازی های شیمیایی انجام شده و روند افزایشی Ni حین تبلوربخشی. می توان هضم الیوین در حین تبلوربخشی را عامل افزایش Mg و Ni ماگما در نظر گرفت.