کانی لیمونیت Limonite
قبل از اینکه روش های نوین آنالیز کانی ها ایجاد شوند، نام لیمونیت برای بسیاری از اکسیدهای آهن زرد تا قهوه ای مایل به زرد که حاصل هوازدگی سنگ ها یا رسوبات حاوی آهن بودند، بکار می رفت.
محققینی که بر روی لیمونیت مطالعه داشتند، کشف کردند که این کانی بی شکل بوده و ترکیبات متغیری دارد. آن ها دریافتند که لیمونیت یک شبه کانی است که عمدتاً از اکسیدهای آهنِ آبدار تشکیل می شود و معمولاً همراه با سایر کانی های آهن دار یافت می شود.
کانی لیمونیت در نمونه های دستی قابل تشخیص نبوده و میزان آن بدون بهره گیری از آزمایش های دقیق قابل تعیین نیست.
لیمونیت معمولاً به شکل کانی ثانویه دیده می شود که حاصل هوازدگی کانی های هماتیت، مگنتیت، پیریت و سایر کانی های آهن دار است. این کانی معمولاً به شکل استالاکتیتی، کروی و خوشه ای دیده می شود. لیمونیت هم چنین به عنوان یک پوشش بر روی دیواره های شکستگی های سنگ و غارها دیده می شود.
برخی لیمونیت ها در رسوبات دارای لایه بندی دیده می شوند که در آن ها، اکسید های آهن آبدار در نتیجه ی ته نشست رسوبات در کف باتلاق ها، دریاچه ها و محیط های دریایی کم عمق، شکل می گیرند. این فرآیند می تواند منشا غیر زیستی یا زیستی داشته باشد.
لیمونیت هم چنین گاهی حاصل رسوب گذاری در محل چشمه ها و معادن است که در آن ها، آب های اسیدیِ غنی از آهن از زیر سطح زمین وارد مجموعه می شوند. بسیاری از آب های زیر سطحی دارای مقادیر اندک اکسیژن هستند و زمانی که به سطح راه پیدا می کنند، با آب های اکسیژن دار برخورد می کنند. آهن های محلول در آب های زیر زمین به سرعت با اکسیژن موجود در آب های سطحی ترکیب می شوند و نتیجه آن ته نشست رسوبات بصورت لایه لایه است. این رسوبات، نشانه شاخصی از زهکشی اسید حاصل از معدنکاری هستند.
کانی لیمونیت در برابر هوازدگی مقاوم بوده و معمولاً بصورت رسوبات برجا، تجمع پیدا می کند. لیمونیت در خاک های لاتریتی به عنوان شکل اصلی آهن بوده و دلیل رنگی بودن خاک است.
رنگ خاکه ی لیمونیت، قهوه ای مایل به زرد است و درخشش مات تا خاکی دارد. سختی این کانی بر اساس میزان هوازدگی بین ۱ تا ۵ است. وزن مخصوص لیمونیت نیز با توجه به میزان ناخالصی ها، بین ۲.۷ تا ۴.۳ متغیر است. لازم به ذکر است که ساختار بلوری این کانی بی شکل تا نهان بلور می باشد.
کاربردهای لیمونیت
کانی لیمونیت از زمان های ماقبل تاریخ مورد استفاده ی مردم قرار می گرفته است. اولین استفاده ی آن ها از لیمونیت احتمالاً به عنوان رنگدانه بوده است. در طول تاریخ، لیمونیت با رنگ زرد تا قهوه ای خود که به رنگ اُخرا نیز شناخته می شود، به عنوان یکی از مهم ترین رنگدانه های مورد استفاده برای ایجاد نقاشی ها مورد توجه بوده است. این کانی امروزه نیز به عنوان رنگدانه استفاده می شود.
این کانی گاهی اوقات بطور مستقیم از رسوبات استخراج می شود و فرآوری کمی روی آن انجام می شود. اما معمولاً تحت حرارت قرار می گیرد تا آب از ساختار آن خارج گردد و برای تولید پودر رنگ مورد استفاده قرار گیرد.
لیمونیت هم،چنین برای هزاران سال، به عنوان معدن آهن با کیفیت کم، استخراج می شد. از زمانی که ذخایر هماتیت و مگنتیت مورد توجه قرار گرفتند، استخراج معادن لیمونیت به عنوان معادن آهن، به تدریج از دور خارج شد.
کانی لیمونیت در سنگ های ساختمانی نیز دیده می شود. سنگ گرانیت معمولاً در ترکیب شیمیایی خود دارای عنصر آهن است که این عنصر بعد از هوازدگی شیمیایی تبدیل به کانی هماتیت و کانی لیمونیت می شود. زرد شدگی سنگ گرانیت به دلیل حضور کانی های هماتیت و لیمونیت در این سنگ است.
