سنگ تراورتن سیلور

تراورتن سیلور

سنگ تراورتن یکی از زیباترین سنگ های ساختمانی است که به وفور توسط معماران و ساختمان سازان مورد استفاده قرار می گیرد. تراورتن های ایران بیشتر رنگ روشن دارند اما تراورتن های تیره رنگ نیز در این میان وجود دارند که جذابیت خاص خود را دارند.

سنگ تراورتن سیلور از آن جمله است که با زمینه ی نقره ای تا سیاه خود، در میان تراورتن های ایرانی شاخص است. معادن عمده ی این تراورتن در شهرهای تکاب، آذرشهر و کاشان واقع شده اند. وجود رگه ها یا همان لایه بندی های روشن و تیره رنگ، یکی از شاخصه های مهم تراورتن سیلور است که زیبایی خاصی به این سنگ بخشیده است. در ادامه، ویژگی های مختلف تراورتن سیلور مورد بررسی قرار می گیرد.

ویژگی های ظاهری، بافتی و شیمیایی سنگ تراورتن سیلور

زمینه ی تراورتن سیلور دارای دامنه ای از رنگ های نقره ای روشن تا خرمایی است. رنگ زمینه ی دودی تیره و روشن با موج ها و رگه های بسیار زیبای سفید، مشکی، نقره ای و گاهی زرد، موجب افزایش زیبایی تراورتن سیلور شده است.

تراورتن سیلور تکاب در آذربایجان غربی و معادن آذر شهر در آذربایجان شرقی معمولا با کیفیت بوده و قیمت بیشتری دارند؛ سنگ تراورتن سیلور کاشان نیز در جایگاه بعدی قرار دارد. اما دلیل ایجاد چنین رنگ هایی در لایه بندی سنگ تراورن سیلور چیست؟

آب چشمه های معدنی و تراورتن ساز غالباً پس از طی مراحلی از لایه های مختلف زمین عبور میکند و از محلی به نام مظهر چشمه به خارج جریان می یابد. آب های تراورتن ساز دارای سه منشأ سطحی و عمقی و مخلوط اند. آب های با منشأ سطحی، که به آب های ژئوترمال معروف هستند، منشأ خارجی دارند و از فرو رفتن آب به عمق زمین و گاهی تا اعماق زیاد به وجود می آیند. وجود کوه های فراوان، چین خوردگی ها، و به خصوص شکستگی ها و گسل ها از عوامل مهم خروج آب چشمه های معدنی تراورتن ساز هستند.

تراورتن یک سنگ رسوبی است که در اطراف چشمه های آب گرم و گاهی رودخانه ها و جویبار های تشکیل می شود. در مجموع، تراورتن به عنوان یک سنگ رسوبی و کربناته ی غیر دریایی که در محیط های خشک درون قاره ای تشکیل می شود، به شمار می رود.

تراورتن سیلور در اطراف چشمه های آب گرم به وجود می آید. در این مناطق، آب های جوی از طریق شکستگی های گسلی و درزه های توده های سنگ به داخل زمین راه پیدا می کنند و به نزدیک توده های آذرین که از قبل در منطقه تزریق شده اند می رسند. گرم شدن آب در اطراف توده های آذرین باعث می شود که چگالی آن کمتر شده و به سمت بالا یعنی سطح زمین حرکت کند.

آب های داغ که وضعیت اسیدی نیز دارند، در مسیر حرکت خود، بخش های سنگی مختلف را در خود حل می کنند. بخش عمده ی این سنگ ها کربناته هستند در نتیجه ترکیب شیمیایی غالب در محلول های گرمابی نیز کربناته خواهد بود.

گرچه انحلال ترکریبات آهن دار نیز ممکن است اتفاق بیافتد. گاهی در این مسیر، مواد آلی تیره رنگ و دارای عنصر کربن نیز در سنگ ها وجود دارند که توسط محلول های داغ حل می شوند. خروج محلول های گرمابی از چشمه ها و رسوب آن ها در اطراف چشمه ها به صورت لایه ای اتفاق می افتد که در نتیجه ی آن، توالی رنگ های روشن تا تیره و گاهی زرد شکل می گیرد که از ویژگی های تراورتن سیلور است.

لازم به توضیح است، هنگامی که این محلول ها به سطح زمین رسیدند و هنوز فرایند سنگ شدگی در آن ها کامل اتفاق نیفتاده باشد، موجودات ریز میکروسکوپی نیز در آن ها شروع به تکثیر می کنند که قادر به جذب عنصر کربن در بافت نرم و پوسته ی خود هستند.

به تدریج با رشد این جانداران، مواد آلی حاصل از فسیل های این جانداران نیز در ترکیب شیمیایی سنگ وارد می شود و عامل دیگری در تیره بودن سنگ تراورتن سیلور به شمار می رود؛ لذا رنگ زمینه ی تراورتن سیلور، حاصل ترکیب عناصر آهن و کربن است گرچه عناصر دیگر همچون منگنز نیز در مقادیر کم در ترکیب شیمیایی این سنگ قابل ردیابی هستند.

هرچه لایه بندی های تراورتن سیلور تیره تر باشد، درصد عناصر آهن و کربن نیز در آن بیشتر خواهد بود. عناصر فلزی بیشتر در ترکیب شیمیایی کانی کلسیت که کانی غالب در تراورتن سیلور است ظاهر می شوند و به ندرت می توانند بصورت کانی های دیگر ظاهر شوند. لازم به ذکر است که کانی آراگونیت نیز در کنار کانی کلسیت می تواند در این سنگ وجود داشته باشد که با ساختار عمدتا سوزنی شکل خود قابل شناسایی است.

تراورتن سیلور در دو نوع موج دار و بی موج بریده و فرآوری می شود. موج های تراورتن سیلور که در اصل لایه بندی تراورتن در هنگام تشکیل سنگ هستند، خود انواع مختلفی دارند. در تراورتن سیلور تکاب، عموماً نظم موج ها کمتر است و اختلاف رنگ قسمت های تیره و روشن نیز کمتر است. تراورتن سیلور آذرشهر نیز تقریباً همین شرایط را دارد.

اما در تراورتن سیلور کاشان، اختلاف رنگ بین لایه ها بیشتر است و موج ها نظم نسبتا بیشتری دارند. اگرچه انواع تراورتن سیلور تکاب و آذرشهر مرغوبیت و قیمت بیشتری دارند، اما بعضی از معماران تمایل دارند تا از انواع تراورتن سیلور با موج های منظم استفاده کنند.

 

نظم یا بی نظمی موجود در بافت تراورتن سیلور می تواند دلایل زیادی داشته باشد. تراورتن یک سنگ با ساختار لایه لایه است. یعنی ابتدا لایه های زیرین تشکیل می شوند و سپس لایه های بعدی روی آن ها قرار می گیرند. چنانچه زمین در محل رسوب گذاری دارای ناهمواری های مورفولوژیکی باشد، لایه ی نخست این ناهمواری ها را پوشش می دهد و سپس لایه های رویی بصورت موازی و منظم رسوب می کنند.

در این صورت، لایه های زیرین نا منظم خواهد بود اما به تدریج که فرآیند رسوب گذاری پیش می رود، نظم لایه ها بیشتر می شود. از سویی دیگر، در دو حالت نیز ممکن است نظم لایه ها کمتر شود:

• اگر غلظت محلول های خروجی از چشمه ها در دوره های زمانی مختلف، تغییرات زیادی داشته باشد، در این صورت نه تنها رنگ لایه ها عوض می شود بلکه به دلیل تغییر در سرعت حرکت محلول ها در سطح زمین، ممکن است جریان های آرام و خطی یا آشفته بطور متناوب شکل بگیرد. در حالت آرام، لایه ها حالت منظم خواهند داشت اما در حالت آشفته، لایه های رسوب کرده نیز حالتی نامنظم و آشفته به خود می گیرند.
• اگر در روند ته نشینی رسوبات و تشکیل لایه های تراورتن، تنش های دینامیکی و آنی به آن اعمال شود، لایه های سنگ به شکل نامنظم تشکیل خواهند شد. این تنش ها می توانند به دلیل وقوع زمین لرزه در دوره ای از تشکیل لایه های تراورتن به وجود آیند.