مصالح در روم باستان
رومی ها از چه مصالح ساختمانی استفاده می کردند که بقایای ساختمان های باستانیشان تا امروز باقی مانده است؟ در اینجا خواهید یافت.
روم باستان از چه ساخته شده است؟ چیزی که به بهترین شکل ممکن باقی می ماند، بتن ارزان و محکم در مکان هایی مانند حمام کاراکالا (Baths of Caracalla) است.
مواد با ارزشی مانند: سنگ مرمریت، سنگ تراشیده شده و گیره های آهنی غلاف دار که با سرب پوشیده شده بودند و آن ها را به هم متصل می کردند، در طول قرون وسطی و در دوره رنسانس توسط سازندگانی که “اسپولیا (spolia)” (مواد قابل استفاده مجدد) را جمع آوری می کردند، برداشته شد- مگر اینکه ساختمان مورد نظر به اندازه کافی خوش شانس بوده که با تبدیل به کلیسا از این مورد حفظ شده باشد.
با این حال، مواد کافی برای ارائه یک ایده خوب باقی مانده بود. در بقایای شهر از یک پالت مشخص از مواد استفاده شده است: سنگ تراورتن (travertine) و سنگ توفا (tufa stone) به همراه آجر رومی نارنجی مایل به قرمز از ترکیبات ساختاری آشنا هستند. بقایای مرمریت های رنگارنگ و رد سوراخ های گیره هایی که زمانی روی دیوارهای آجری نصب می شد، نشان می دهد که چگونه برخی از ساختمان ها، زمانی دارای تزئینات سطحی مجلل بودند.
مصالح به کار رفته توسط سازندگان رومی می تواند چیزهای زیادی به ما بگوید. معماران باید میان میل به دستیابی به یک جلوه بصری بزرگ و هزینه شدن بودجه ای معقول تعادل ایجاد می کردند. معمار رومی ویتروویوس (Vitruvius) در قرن اول قبل از میلاد در نوشته هایی که بجا گذاشته است، به ما می گوید:
با این حال “کارایی بالا”، در نظم مناسب منابع ، مکان و همچنین تعدیل هزینه در کار با صرفه جویی میسر می شود. اگر معمار در وهله اول به چیزی که نمی توان آن را پیدا کرد یا فقط با هزینه های گزاف تهیه می شود، نیاز نداشته باشد، این مورد محقق خواهد شد. زیرا در همه جا شن و ماسه معدن یا سنگ یا چوب صنوبر یا کاج یا مرمریت وجود ندارد، بلکه هر چیز در مکانی یافت می شود و حمل و نقل آنها می تواند دشوار باشد.
در عصر قبل از ابزار مکانیزه یا حمل و نقل، برش و حمل بلوک های سنگی بسیار گران بود. این موضوع یک عامل اعتبار برای سنگ تراشی بود؛ برای مثال، واردات ستون های استوانه ای گرانیتی عظیم و ستون های هرمی شکل از مصر توسط امپراتوران، نمایش عمدی قدرت نظامی و توانمندی مالی و راهی برای نشان دادن وسعت امپراتوری بود.
همانطور که قلمرو رم و دانش فنی در طول دوره های جمهوری و امپراتوری گسترش یافت، سازندگان رومی مواد و تکنیک های بیشتری برای کار به دست آوردند. در ابتدا، تنها سنگی که در دسترس آنها بود، توف کاپلاچیو (Cappellaccio tufa) آتشفشانی محلی بود که تپه های رم از آن ساخته شده بودند.
اگرچه برش آن نسبتاً آسان است و درست در محل استخراج می شود (این موضوع هزینه های حمل و نقل را به حداقل می رساند)، اما سنگ ساختمانی جذابی نیست، شکننده است و غیرممکن است که بتوان آن را تا لبه آن، با ظرافت تراشید. با افزایش قدرت شهر، معادن جدیدی از سنگ های بهتر در نقاط دورتری باز شد.
برای جزئیات تزیینی، سازندگان رومی اولیه مجبور بودند از سفال های قالبی و چوب های کنده کاری شده و رنگ شده استفاده کنند. با این حال، از قرن دوم قبل از میلاد، رم معادن سنگ تراورتن را در جاده ای به سمت تیوولی (Tivoli) باز کرد. این معدن به اندازه ای به شهر نزدیک بود تا مقرون به صرفه باشد.
تراورتن یک سنگ کربناته سفید جذاب است (نه به نابی و درخشان برخی از ماربل های یونانی) می توان به راحتی روی لبه های آن کنده کاری کرد و امروزه هم هنوز به طور گسترده در معماری استفاده می شود (از جمله طبقات ساختمانی که در ریدینگ (Reading) کار می کنم).
تا اواسط قرن دوم قبل از میلاد، رم همچنان سنگ مرمریت سفید مجلل را از یونان (جایی که قرن ها از آن استفاده می شد) وارد می کرد و در همین حین ارتش او قدرت خود را به سمت شرق مدیترانه گسترش داد.
رومی ها به تجملات معماری یونانی علاقه نشان دادند. مجسمه ها، کتاب ها و دیگر آثار فرهنگی یونانی و همچنین صنعتگران، هنرمندان و بردگان آن ها به شهر سرازیر شدند. گرداگرد “معبد هرکول ویکتور (Temple of Hercules Victor)“، که بیشتر آن را در هفته سوم خواهید دید، نمونه اولیه خوبی از ماربل یونانی و سبک معماری در رم بوده که در منطقه ای از شهر که با خارجی ها و تجارت مرتبط است قرار دارد.
در حدود 50 سال قبل از میلاد، رومی ها منبع ایتالیایی مرمریت سفید را در معادن آلپاین لونا (Alpine Luna) در نزدیکی کارارای (Carrara) جدید پیدا کردند. امپراتوران رم بر ظلم های جمهوری خواهان در مورد معماری تجملی غلبه کردند و رم پر از مرمریت های رنگارنگ بی نظیر از امپراتوری رو به رشد خود شد.
همانطور که خواهید دید، ستون ها و طبقات ساختمان های امپراتوری، مانند: پانتئون (Pantheon) مکان های خوبی برای دیدن نمایشی از مرمریت های رنگی و صیقلی هستند.
مرمریت وارداتی گران قیمت عموماً برای تزئین سطح، اغلب به صورت روکش های نازک تراشیده می شد. ظهور بتن برای تشکیل هسته ساختاری ساختمان ها، یکی از مهم ترین ابداعات در معماری رومی بود.
استفاده از بتن راحت تر و سریعتر از سنگ تراش خورده است و مواد اولیه آن ارزان و حمل و نقل آن، آسان است. از نیروی کار ماهر کمتری استفاده می کند و به تجهیزات سنگین نیاز ندارد. تقریباً می توان آن را به هر شکلی روی مرکز چوبی قرار داد که در هنگام “سخت شدن (cured)” یا سفت شدن بتن برداشته می شود و امکان ساخت طاق های بزرگ و پیچیده هندسی را فراهم می کند.
این تغییر از معماری ستونی و متمرکز بر بیرون از دنیای یونانی به معماری داخلی و فضاهای طاق دار رم یکی از کمک های سبکی عمده رم به تاریخ معماری بود.
میراث آن در معماری بناهایی مانند: ایستگاه گرند سنترال (Grand Central Station) در نیویورک، با الگوبرداری از تالارهای حمام طاق دار رومی و در رم گنبد بزرگ پانتئون (Pantheon) بزرگترین نمونه باقی مانده از این سبک است.
بتن رومی که این معماری سر به فلک کشیده را ممکن کرد شامل یک ملات سیمانی بود که تکه های سنگ (“تجمع یافته (aggregate)”) که با پوزولانا (pozzolana)، یک شن آتشفشانی، مخلوط شده بود را در خود نگه می داشت. به نظر می رسد که سازندگان رومی، استفاده از بتن را از قرن سوم قبل از میلاد آغاز کرده اند.
یکی از اولین سازه هایی که به طور گسترده از آن بجا مانده است، چیزی است که به نظر می رسد یک ساختمان انبار بزرگ (یا احتمالاً یک زرادخانه نیروی دریایی) در نزدیکی تیبر (Tiber) باشد، که این بنا معمولاً “پورتیکوس امیلیا (Porticus Aemilia)” نامیده می شود و یک سازه بسیار چشمگیر در مدل دیجیتال است.
فقط بتن می تواند ساخت یک ساختمان را در چنین مقیاس عظیمی را امکان پذیر سازد (طاق های یکسان تکرار شونده، هزینه ساخت و ساز را نیز کاهش می دهد – هنگامی که یک طاق ساخته شد، مرکز چوبی آن می تواند جابجا شده و برای طاق بعدی مورد استفاده مجدد قرار می گیرد).
در طول قرن ها، سازندگان رومی مواد مختلفی را برای نمای بتن خود توسعه دادند تا به سطح صاف و یکنواختی دست یابند که از هسته بتنی ساختمان محافظت می کرد. یکی از تکنیک های اولیه “اوپوس رتیکیولیتم (opus reticulatum)” بود، تکنیکی که دانه های سنگ توفا را در یک شبکه منظم قرار می داد.
شکل 4: ” اوپوس رتیکیولیتم (opus reticulatum)” در زیرزمین تئاتر قرن اول قبل از میلاد پمپی (Pompey) یافت شده است.
در دوره امپراتوری، مصالح انتخابی نما معمولاً آجر بود که ده ها میلیون از آن ها در بسترهای رُسی اطراف شهر و در آجرپزی های امپراتوری ساخته شده است.
این سیستم ساختمانی هوشمند، ” اپوس لاتریسیوم (opus latericium)” استفاده کارآمد در حمل و نقل مواد، ساخت آجر، ترکیب و پیاده سازی بتن و همچنین از نیروی کار غیر ماهر ارزان را هم در تولید و هم در ساخت و ساز به حداکثر رساند(استفاده از بردگان و فقرای شهری در طرح های اشتغال زایی امپراتوری).
این سیستم صنعتی ساخت و ساز اجازه می دهد تا ساختمان های بتنی عظیم و عملاً تخریب ناپذیر در بازه های زمانی بسیار کوتاهی ساخته شوند: فقط شش سال یا بیشتر برای حمام های کاراکالا طول کشید که این بنا تقریباً از نظر اندازه و پیچیدگی با کلیساهای قرون وسطایی که ساخت آن قرن ها طول کشید برابر است.
