کانی میکا و کاربردهای آن

کانی میکا Mica

میکا نام گروهی از کانی های سیلیکاته است که ویژگی بازر ساختاری در همه ی آن ها، ورقه ای بودن است. از شناخته شده ترین اعضای این خانواده می توان به کانی های بیوتیت و مسکوویت اشاره کرد. در بیشتر موارد دو عضو از این خانواده به موازات یکدیگر متبلور می شوند؛ مانند تبلور بیوتیت با مسکویت یا مسکوویت و لپیدولیت.

ویژگی های ساختاری کانی میکا

واحدهای اصلی این کانی های سیلیکاته، یعنی چهار وجهی های SiO₂ هر کدام از سه راس خود به چهار وجهی های مجاور متصل بوده و یک صفحه را تشکیل می دهند. بنابراین هر چهار وجهی  دارای 3 اکسیژن متصل و یک اکسیژن آزاد است. دو صفحه ی تشکیل یافته از این چهار وجهی های هرمی، طوری به یکدیگر متصل می شوند که نوک هرم ها مقابل هم قرار گیرند. نوک هرمِ این چهار وجهی ها در مسکوویت به وسیله ی آلومینیوم و در فلوگوپیت و بیوتیت به ترتیب به وسیله ی آهن و منیزیم به یکدیگر متصل می شوند.

گروه های هیدروکسیل نیز در این ساختار جای گرفته و به آلومینیوم ، منیزیم و یا فقط آهن متصل می شوند. بدین ترتیب یک جفت صفحه محکم بوجود می آید که قاعده چهار وجهی ها در دو طرف بیرونی صفحات می  باشد. ساختمان میکا یک توالی از این گونه جفت صفحات است که بین هر دو جفت صفحه، پتاسیم قرار می  گیرد.

خواستگاه انواع میکاها در سنگ ها

میکای رایج سنگ های آذرین، بیوتیت است. مسکوویت نیز در بعضی از گرانیت ها وجود دارد. کانی لپیدولیت که در تعدادی از گرانیت ها گزارش شده است، بطور خاص در پگماتیت های گرانیتی قابل مشاهده است. کانی فلوگوپیت گاهی اوقات در سنگ های آذرین غنی از منیزیم و فقیر از آهن مانند: پریدوتیت ها یافت می شود، اما در سنگ آهک های دگرگون شده و در برخی از پگماتیت ها بطور رایج  تری قابل ردیابی است. پاراگونیت هم یک کانی کمیاب در شیست  ها به شمار می رود.

بیوتیت به وفور در سنگ های آذرین دیده می شود در حالی که مسکوویت به مقدار محدودی در پگماتیت  ها و بعضی از سایر انواع سنگ های آذرین یافت می شود. ترکیب شیمیایی بیوتیت ها در سنگ های آذرین به شدت متغیر است.

منیزیم و آهن می توانند بطور کامل جانشین یکدیگر شوند و بیوتیت هایی با ترکیب شیمیایی مختلف ایجاد کنند؛ از بیوتیت بدون آهن (فلوگوپیت) تا انواعی که تمام منیزیم در آن ها به وسیله آهن جایگزین شده است. مقدار آلومینیوم در بیوتیتِ گرانیت ها و پگماتیت ها بیشترین میزان و در بیوتیتِ سنگ های اولترا بازیک در کمترین میزان است.

کانی مسکوویت

مسکوویت فراوان ترین و شناخته شده ترین کانی درگروه میکاها است. فرمول شیمیایی آن kAl₂(Alsi₃o₁₀)(oH)₂ است که در سیستم مونو کلینیک به صورت بلورهای تخت و بیشتر هگزاگونال کاذب متبلور می شود و بلورهای مشخص آن کمیاب است.

مسکویت ها در نوع ورقه ای به صورت ورقه های ریز تا درشت و در نوع پولکی به صورت توده های پَر مانند تا کروی شکل پدید می آیند. این کانی به صورت نهان بلور و توده های متراکم نیز دیده می شود. سختی مسکویت 2 تا 5/2 و چگالی آن76/2 تا 88/2، جلای آن شیشه ای تا ابریشمی و مرواریدی است. ورقه های نازک آن عمدتاً بیرنگ و شفاف هستند؛ هرچند ممکن است به رنگ هایی چون زرد، قهوه ای، سبز و قرمز نیز دیده شوند.

مسکوویت یک کانی سنگ ساز با گسترش وسیع است و کانی مشخص گرانیت ها و پگماتیت های گرانیتی به شمار می رود. در سنگ های دگرگونی گسترش زیادی دارد. مسکوویت کانی اصلی شیست های میکا دار نیز محسوب می شود.

در برخی از سنگ های شیستی، پولک های ریز مسکوویت به صورت توده های ریز رشته ای شکل با جلای ابریشمی نمایان می شوند که به سریسیت معروف هستند.

کانی بیوتیت

ترکیب شیمیایی بیوتیت بصورت K(Mg,Fe)₃ (Alsi₃o₁₀)(OH,F)₂ می باشد. این کانی بیشتر به شکل هگزاگونال دروغین نمایان می شود.

ساختار ورقه ورقه و نامنظم دارد و بیشتر به صورت پولک های پراکنده و توده های فلسی شکل دیده می شود. ترکیب بیوتیت از مسکوویت متنوع تر است. علاوه بر این، ترکیب بیوتیت بسیار به فلوگوپیت نزدیک است.

بیوتیت در اغلب سنگ های آذرین از جمله گرانیت ها، گابروها، پریدوتیت ها و گدازه های روشن پورفیری یافت می شود. همچنین در سنگ های دگرگونی نیز گسترش زیادی دارد.

برخی از بیوتیت ها دارای عناصری با شعاع اتمی بزرگ هستند که این باعث شده تا نام های خاص نیز به آن ها اطلاق شود: از جمله بیوتیت غنی از آهن که با نام های هاوتونیت و سیدروفیلیت شناخته می شوند؛ منگنوفیلیت که منگنز دارد؛ دانیت و تینانوبیوتیت که تیتانیوم دارند؛ کلسیوتیت که کلسیم فراوان دارد.

کاربردهای کانی میکا

مصارف ساختمانی: پوشش های سلولزی با نام های مختلف و پوشش های مختلف خارجی و استفاده به عنوان عایق.

مصارف تزئینی: شمع سازی، گل سازی، مجسمه سازی.

مصارف آرایشی: لوازم آرایشی مانند ماتیک، انواع سایه ها، پودرهای آرایشی و غیره.

مصارف صنعتی: پودر جوش، گِل حفاری، رنگ سازی، عایق دما، عایق الکتریسیته، لاستیک، کامپیوتر، صنایع هوا – فضا ، کاغذ سازی و غیره.

مصارف بهداشتی: استفاده در خمیردندان، انواع پودرهای بهداشتی و غیره.