فلدسپار Feldspar
فلدسپار که در فارسی به آن فلدسپات نیز گفته می شود از مهم ترین کانی های سنگ های آذرین به شمار می روند. فلدسپار ها به سه گروه کلسیک، پتاسیک و سدیک تقسیم بندی می شوند. آنورتیت با فرمول شیمیایی (CaAl2Si2O8) فلدسپار نوع کلسیک، آلبیت با فرمول شیمیایی (NaAlSi3O8) فلدسپار نوع سدیک و پتاسیم فلدسپار با فرمول شیمیایی (KAlSi3O8) فلدسپار نوع پتاسیک هستند.
چند ریختی های (پلی مورف های) پتاسیم فلدسپار عبارت هستند از: سانیدین، ارتوکلاز، میکروکلین و آدولاریا. آنورتیت و آلبیت می توانند جانشین هم شوند. میان فلدسپار سدیم (آلبیت) و فلدسپار پتاسیم نیز جانشینی محدودی وجود دارد و فلدسپار های این سری به انواع آلکانی فلدسپار ها شهرت دارند.
فلدسپار های پتاسیم
1-ارتوکلاز دارای فرمول شیمیایی KAlSi3O8 است. این کانی یکی از سازنده های اصلی گرانیت ها، گرانودیوریت ها و سینیت هایی است که در عمق متوسط زمین و به صورت نسبتاً سریع سرد شده اند.
در گرانیت ها و سینیت هایی که کندتر سرد شده اند، میکروکلین فلدسپات پتاسیم شاخص است. این کانی در سنگ گنایس هم که نوعی سنگ دگرگونی است، دیده میشود. اورتوکلاز خالص بسیار کمیاب است و معمولاً کمی سدیم نیز در ترکیب شیمیایی آن وجود دارد.
مشخصه ی ظاهری این کانی، رنگ صورتی زیبای آن است که در برخی گرانیت ها مانند: گرانیت هلویی تایباد به وضوح قابل مشاهده است. گرچه ممکن است به رنگهای سفید، بیرنگ، کِرِمی، زرد کم رنگ و قرمز متمایل به قهوه ای نیز دیده شود.
سختی این کانی بین 6 تا 6.5 است. در نتیجه وجود این کانی در سنگ های آذرین (مانند: گرانیت) باعث افزایش مقاومت سایشی میشود. هم چنین برش پذیری، قابلیت ساب و صیقل سنگ نیز نسبتاً دشوار میگردد.
ترکیب شیمیایی کانی ارتوکلاز باعث می شود که در مقابل رطوبت (هوازدگی شیمیایی) آسیب پذیر شده و به مرور زمان دگرسان و تجزیه گردد. دگرسانی این کانی باعث مات شدن جزیره ای سطح سنگی چون گرانیت در دراز مدت خواهد شد.
2- سانیدین دارای فرمول شیمیایی K,Na)AlSi3O8) است. این کانی در سنگ های آذرین بیرونی مانند: ریولیت ها و تراکیت ها یافت می شود. سانیدین در سنگ های آذرینی دیده می شود که در هنگام فوران، دمای بالایی داشته و به سرعت سرد شده اند.
3- میکروکلین دارای فرمول شیمیایی KAlSi3O8 است. میکروکلین یکی از کانی های مهم در سنگ های آذرینی مانند :گرانیت ها و سینیت ها به شمار می رود که به کندی در اعماق زمین سرد می شوند. میکروکلین در سنگ های رسوبی مانند: آرکوز و کنگلومرا و در سنگ های دگرگونی مانند: گنایس نیز یافت می شود.
فلدسپار های پلاژیوکلاز
فلدسپات های پلاژیوکلاز، شامل سری کاملی از کانی آلبیت خالص با فرمول شیمیاییNaAlSi3O8، تا کانی آنورتیت خالص با فرمول شیمیایی CaAl2Si2O8 می باشد و در ترکیب شیمیایی آن، عناصر سدیم و کلسیم با نسبت های مختلف حضور دارند.
فلدسپار های پلاژیوکلاز به عنوان کانی های سنگ ساز، نسبت به فلدسپاتهای پتاسیم فراوانی بیشتری داشته و در سنگ های آذرین، دگرگونی و کمتر از آن ها در سنگ های رسوبی یافت می شوند.
باید عنوان کرد که پلاژیوکلاز نام یک خانواده ی بزرگ از کانی ها است شامل: آنورتیت، آلبیت، بیتونیت، لابرادوریت، آندرین و الیگوکلاز. کانی الیگوکلاز، فراوان ترین کانی از خانواده ی پلاژیوکلاز به شمار می رود.
کانی الیگوکلاز به رنگ های خاکستری، سفید، قرمز، سبز، زرد، قهوه ای و هم چنین بی رنگ دیده می شود. سختی این کانی در جدول mohs برابر 6 است. وجود این کانی در سنگ، باعث درخششِ سفید رنگ آن می شود؛ علاوه بر این، برش و صیقل پذیری سنگ را نیز نسبتاً دشوار می کند.
دوام این کانی در برابر هوازدگی محدود است؛ به مرور زمان دگرسان شده و سطح آن کدر می گردد.
به همین دلیل استفاده از سنگ هایی که دارای درصد زیادی از کانی الیگوکلاز (و همین طور سایر کانی های خانواده ی پلازیوکلاز) هستند، در نمای بیرونی ساختمان پیشنهاد نمی شود.
کاربرد فلدسپار ها
آلکالی فلدسپات ها مصارف صنعتی فراوانی دارند، ولی کاربرد صنعتی پلاژیوکلازها اندک است. آلکالی فلدسپات ها در سنگ های گرانیت، آپلیت و رگه های کوارتز فلدسپار پیدا می شوند.
از فلدسپات سدیک به سبب داشتن دمای ذوب پایین (115 درجه ی سانتی گراد)، چسبندگی کم و سایر موارد در تهیه انواع لباس ها و شیشه استفاده می شود، درحالی که فلدسپار پتاسیک در اکثر موارد به عنوان کمک ذوب و ماده اصلی سازنده ساخته های سرامیکی کاربرد دارد. از آن جا که میزان مصرف فلدسپات پتاسیک بیشتر است، ارزش اقتصادی آن نیز از فلدسپات سدیک بیشتر است.
در حدود 65 درصد از آلکالی فلدسپار ها در صنایع شیشه سازی، 30 درصد در صنایع سرامیک و 5 درصد دیگر به عنوان پرکننده و دیگر موارد به مصرف می رسد.
در صنایع شیشه سازی از فلدسپات برای تامین آلومینیوم و سدیم مورد نیاز شیشه استفاده می شود. در ساخت انواع محصولات سرامیکی از آلکالی فلدسپات استفاده می کنند.
