آشنایی با سنگ چینی پرشین اسکاتو
سنگ چینی که از گروه سنگ های ماربل به شمار می رود، از جمله زیباترین سنگهای ساختمانی است. این سنگ در بخش هایی از ایران به ویژه در قسمت شمال غربی رشته کوه زاگرس دارای معادن گسترده ای می باشد. سنگ چینی الیگودرز با زمینه ی سفید و رگه های زیبای مشکی یکی از این سنگ ها است. یکی از سورت های سنگ چینی الیگودرز در بازار به نام سنگ چینی پرشین اسکاتو نام گذاری شده است. سینه کار های این سنگ در شهر الیگودرز استان لرستان واقع شده اند. سنگ پرشین اسکاتو بسیار شبیه به سنگ اربسکاتو ایتالیا می باشد و به همین دلیل به این اسم معروف شده است گرچه مبنای این نام گذاری برای سنگ چینی پرشین اسکاتو صحیح نیست چون تناسبی بین واژه های (ارب) و (پرشین) وجود ندارد.
ویژگی های ظاهری و بافتی سنگ چینی پرشین اسکاتو
سنگ چینی پرشین اسکاتو دارای زمینه ی سفید است که رگه های خاکستری تا مشکی با انشعابات گسترده از آن عبور کرده اند. گرچه این سنگ از لحاظ بافتی، گونه از سنگ چینی الیگودرز است اما از نگاه تحولات زمین شناختی تا حدودی با آن متفاوت است. اما نحوه ی تشکیل این سنگ در منطقه ی الیگودرز به چه صورت است؟
پهنه ی دگرگونی الیگودرز در شمال غرب استان اصفهان، به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی برای مطالعه ی سنگ های دگرگونی می باشد. این پهنه از نظر تکتونیکی جزئی از زون سنندج – سیرجان به شمار می رود. پهنه ی سنندج – سیرجان (که به صورت نواری در امتداد شمالی رشته کوه زاگرس کشیده شده است) به عنوان یکی از فعال ترین پهنه های شناخته شده، از پیچیدگی زمین شناختی خاصی برخوردار است. این پهنه به لحاظ داشتن حجم های درخور توجهی از سنگ های ماگمایی، پیشرفت و توسعه های فرآیندهای دگرگونی، پویا ترین پهنه ی زمین ساختی ایران محسوب می شود.
مطالعات نشان می دهد که سنگ های منطقه ی الیگودرز متحمل دگرگونی چندگانه (پلی متامورفسیم) شده اند و دو مرحله دگرگونی جنبشی- حرارتی، سنگ های این ناحیه را دچار دگرگونی کرده اند. طی آخرین مرحله ی دگرگونی، کل سنگ های منطقه تحت تاثیر دگرگونی دینامیکی یا جنبشی قرار گرفته اند. دگرگونی دینامیکی باعث ایجاد شکستگی در سنگ آهک ها و گرانیت های این ناحیه شده است.
عامل ایجاد دگرگونی دینامیکی، مجموعه گسل هایی است که در این منطقه وجود دارند و از آن جمله می توان به گسل های زاگرس، زاینده رود و نجف آباد اشاره کرد (شکل 3).
لازم به ذکر است که ماربل های به سن زمین شناسی پرمین ( 250 تا 300 میلیون سال پیش)، در زیر لایه های سنگ شیست قرار گرفته اند و مرز بین آن ها تدریجی است. ماربل ها در منطقه ذخایر خوبی را پدید آورده اند به طوری که در اطراف شهرستان الیگودرز و هم چنین در منطقه ی چمن سلطان در حال بهره برداری هستند. ماربل های منطقه دارای دانه های موزائیکی و هم بُعد کلسیت با بافت گرانوبلاستیک هستند.
در برخی قسمت ها، ماربل ها (یا همان سنگ های چینی) دارای آثار شکستگی و چین خوردگی بوده و جهت استرس های بُرشی را به وضوح نشان می دهند. ماربل های این منطقه از لحاظ ترکیب کانی شناسی در دو نوع هستند:
- ترمولیت – اکتینولیت ماربل: که در آن کلسیت کانی عمده ی سنگ بوده و کانی های ترمولیت و اکتینولیت با شکل های لوزی و سوزنی بصورت فرعی در سنگ حضور دارند. در برخی قسمت ها رگه های کوارتز، سنگ را قطع کرده اند.
- تالک ماربل: کانی عمده ی این ماربل نیز کلسیت است و کانی های کوارتز و تالک بصورت فرعی در آن حضور دارند.
- ترمولیت- اکتینولیت ماربل B) وجود رگه کوارتز در ماربل C) تالک ماربل
بیشترین درجه ی دگرگونی ناحیه ای (Regional Metamorphism) در منطقه ی پل نوغان دیده می شود که در این منطقه گستره ای از سنگ ها از درجه ضعیف تا متوسط یافت می شوند. هم چنین درجه دگرگرنی ناحیه ای در سنگ ها از منطقه ی پل نوغان به سمت شهر الیگودرز کاهش یافته است. میزان دگرگونی دینامیکی یا بُرشی که باعث چین خوردن و خرد شدن سنگ ها شده است در منطقه ی پل نوغان بیش از سایر مناطق است.
با توجه به آنچه گفته شد، چینی پرشین اسکاتو یک سنگ کربناته ی دگرگونی است؛ اگر این سنگ، دگرگونی دینامیکی ضعیفی را تجربه کرده باشد، رگه های آن کمتر خواهد بود ولی اگر دچار دگرگونی دینامیکی شدیدتری در طی مراحل مختلف شود، در حقیقت یک سنگ بِرِش گسلی به شمار خواهد رفت. برش گسلی سنگی است که در زون های خرد شده ی گسلی گسترش پیدا می کند. در این زون ها، سنگ ها در اثر اعمال تنش های دینامیکی ناشی از گسل ها، دچار خردشدگی می شوند و قطعات خرد شده و گوشه دار که ممکن است اندازه های مختلفی داشته باشد، توسط سیمان های ثانویه، بهم چسبیده و کنار هم قرار می گیرند. لازم به توضیح است که هرچه زمینه ی چینی پرشین اسکاتو روشن تر باشد و رگه های موجود در آن منظم تر باشد، قیمت و مرغوبیت سنگ بیشتر خواهد بود.
ویژگی های فیزیکی، مکانیکی و شیمیایی سنگ چینی پرشین اسکاتو
جذب آب این سنگ بسیار محدود است بنابراین لک پذیری بسیار کمی دارد. لذا برای استفاده در موقعیت های مرطوب مانند: سرویس های بهداشتی مناسب است. رگه های موجود در بافت این سنگ اندازه های بزرگی دارند، لذا جهت نمود بهتر و جذاب تر آن ها، سنگ چینی پرشین اسکاتو بیشتر بصورت اسلب و در طرح های بوک مچ و فور مچ برای نمای داخلی ساختمان های لوکس مورد استفاده قرار می گیرد.
از آنجایی که این سنگ بیشتر در داخل ساختمان استفاده می شود، آن چنان تحت تاثیر ذوب و انجماد آب نیست اما اگر در نمای خارجیِ مناطق سردسیر استفاده شود، چنانچه زمینه ی سنگ دارای رگه های زیادی باشد، آب می تواند به تدریج در آن ها وارد شود و نهایت چرخه های مداوم ذوب و انجماد آب باعث تخریب سنگ شود؛ به همین دلیل، سورت هایی از سنگ چینی پرشین اسکاتو که رگه های کمتری دارند، دوام بهتری نیز خواهند داشت.
دوام این سنگ در برابر تبلور نمک نیز مشابه ذوب و انجماد آب است. اما این سنگ می تواند در مواجهه با انواع اسیدها، آسیب پذیر باشد زیرا کانی کلسیت در تماس با اسید، می جوشد و این وضعیت می تواند اثرات منفی روی سطح سنگ داشته باشد. لذا برای شستشوی این سنگ نباید بطور مداوم از شوینده های اسیدی مختلف استفاده کرد.
مقاومت های فشاری، کششی و خمشی سنگ چینی پرشین اسکاتو، بستگی به نوع و میزان رگه های موجود در آن دارد. در انواع پر رگه، انسجام سنگ کمتر است و سنگ ممکن است تحت تنش های مختلف، از محل همین رگه ها دچار آسیب شود. لذا استفاده از سنگ چینی پرشین اسکاتوی پر رگه در موقعیت هایی که تحت تنش های مستمر هستند، توصیه نمی شود.
سنگ پرشین اسکاتو قابلیت ساب و صیقل پذیری بسیار خوبی دارد و می تواند به جلای خوبی برسد؛ به همین دلیل یکی از گزینه های مناسب برای پروژه های لوکس محسوب می شود.
کاربردهای سنگ چینی پرشین اسکاتو
- سنگ فرش فضای داخلی ساختمان
- دیوار و کف لابی
- سرویس های بهداشتی
- کانتر تاپ و فضای آشپزخانه
- قاب آسانسور
