در این مقاله برج میلاد را به عنوان یکی از بناهای مهم شهر تهران، مورد تحقیق و نقد قرار داده ایم.
هرچه میزان تولید کربن در کرۀ زمین کمتر شود روند تخریب لایه اوزون و متعاقب آن محیط زیست نزولی خواهد شد. برآوردها نشان می دهد بیش از 80 درصد کربن تولیدی در جهان توسط صنعت ساختمان تولید می شود. اینجا بحث مهم استفاده از مصالح با تولید کمینه کربن مطرح می شود که از این جهت سنگ طبیعی در بین مصالح مختلف ساختمانی در شمار یکی از پاک ترین آنها است.
با آغاز چنین ادبیاتی در جهان، نگاهها به ضرورت توجه به معماری پایدار معطوف گردید. به بیان دیگر هرچقدر که بناهای ما طول عمر بیشتری داشته باشند قطعاً در بازۀ زمانی طولانی، منجر به کاهش تولید کربن خواهد شد. یکی از زیرشاخه های مهم این سطح از معماری بحث نوظهور “طول عمر مصالح” است.
از سال گذشته و در این مجله بحثی را در نقد و بررسی پروژه های ملی در زمینه کاربری سنگ آغاز کردیم. هدف ما از ارائه این مسیر تحقق فرهنگ استفاده درست از مصالح سنگی در پروژه های ملی است. چرا که با این کار هم به بحث طول عمر و نتیجتاً کمک به محیط زیست پرداخته ایم و هم استفاده صحیح و به جا از مصالح را که قطعاً اقتصادی تر است تبلیغ کرده ایم. نتیجه چنین گرایشی در گستره وسیع قطعاً به نفع همۀ ماست.
برج میلاد برج مخابراتی چندمنظوره است که در شمال غربی تهران، قرار دارد. این برج با ارتفاع ۴۳۵ متر، بلندترین برج ایران، ششمین برج بلند مخابراتی جهان و نوزدهمین سازه ی بلند نامتکی جهان است. این برج با ۱۳ هزار متر زیربنا از نظر وسعت کاربری سازهٔ رأسِ برج، در میان تمامی برج های مخابراتی دنیا مقام نخست را دارد. برج میلاد به دلیل بلندی بسیار و شکل ظاهری متفاوتش، تقریباً از همه جای تهران نمایان است و از این رو، یکی از نمادهای پایتخت ایران به شمار می آید.
کلنگ ساخت این برج در دی ماه ۱۳۷۶ پس از سه سال مطالعات شناخت و امکان سنجی با نام یادمان (مرکز ارتباطات بین المللی تهران) بر زمین خورد و در سال ۱۳۸۰ به پیشنهاد شورای اسلامی شهر تهران به مناسبت یکصدمین زادروز بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران به برج میلاد تغییر نام یافت. ساخت این برج ۱۱ سال به درازا انجامید. در ۸ سال نخست تنها ۴۰ درصد از برج تکمیل شده بود، اما با سرعت بخشیدن به پروژه توسط محمدباقر قالیباف، شهردار تهران، ۶۰ درصد بعدی در ۳۰ ماه ساخته شد.
پس از ۱۱ سال از آغاز ساخت و در روز ۱۶ مهر ۱۳۸۷؛ برج میلاد با حضور نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شورای اسلامی شهر تهران و محمدباقر قالیباف، شهردار تهران با شعار «آسمان نزدیک است» گشایش یافت.
جدا از کاربرد مخابراتی برج میلاد، این پروژه با جاذبه گردشگری و بهره مندی از فضاهای گردشگری، تجاری و فرهنگی، رستوران گردان، رستوران ویژه، سکوی دید باز و بسته، رواق های هنری، گنبد آسمان، موزه مشاهیر ایران، موزه هدایای شهرداری، فود کرت، واحدهای تجاری، فضاهای نمایشگاهی و امکاناتی چون مرکز همایش های بین المللی با ۱۵ سالن مختلف، پارک دلفین ها، پینت بال، سینمای گیم 7 بعدی، دو سالن سینما، لیزریوم، رستوران سنتی، کافه های مختلف از مراکز مهم تهران می باشد.
برای نقد پروژه از لحاظ کاربرد سنگ با توجه به یک استاندارد بین المللی شناخته شده اشکالات وارده را در سه بخش مجزا به شرح زیر دسته بندی کرده ایم:
اول/ مطالعات و انتخاب و طراحی سنگ
انتخاب درست سنگ از لحاظ جنس، نوع فرآوری، سایز و ضخامت با توجه به کاربرد آن در پروژه، قدم ابتدایی و مهمترین بخش مهندسی سنگ یک پروژه است. اگر انتخاب مناسب نباشد بهترین روشهای نصب و نگهداری سنگ هم در نهایت کمکی به پروژه نخواهد کرد.
دوم/ اجرا و نظارت بر اجرا
این بخش از پروژه هرچه با وسواس و حوصله بیشتر صورت پذیرد نتیجه نهایی بهتر خواهد بود. در واقع بیشتر اشکالات و نقدهای وارده بر پروژه های ساختمانی در این قسمت جا میگیرد. اشکالات متعددی که با دقت و احساس مسئولیت های بسیار اندک قابل حل شدن می باشد. ما برای احترام و حفظ ارزش سنگ چاره ای به غیر از توجه در نصب و اجرا سنگها در پروژه ها نخواهیم داشت.
سوم/ تعمیر و نگهداری
سنگ هم مانند هر ماده طبیعی دیگر احتیاج به تعمیر و نگهداری خواهد داشت. تصور اینکه با انتخاب مناسب یک سنگ و اجرای دقیق آن وظیفه ما در قبال سنگها در پروژه تمام شده است، اشتباه است. در این مورد هم مثالهای زیادی می توان پیدا کرد که با هزینه های بسیار اندک قابل رفع شدن می باشند.
ما سعی خواهیم کرد در این سه دسته و با هدف ارتقا فرهنگ استفاده از سنگهای ساختمانی به نقد و بررسی پروژه بپردازیم
البتّه باید توجه داشت که قطعاً کاری به این عظمت حتماً دارای محاسن زیادی هم بوده است ولی توجه ما معطوف به اشکالات پررنگ و یا استفاده های به جای هوشمندانه است و از آنجا که این پروژه ملّی است. حق خود می دانیم که در اینباره اظهار نظر کنیم.
اول/ مطالعات و انتخاب و طرّاحی سنگ
انتخاب سنگ گرانیت برای استفاده در کف فضاهای داخلی برج میلاد انتخاب خوب و مناسبی است ولی اصلی ترین و مهمترین مورد که مدام ما را آزار می دهد استفاده بسیار گسترده و زیاد از گرانیت های خارجی در این پروژه است. ما به هیچ وجه مخالف واردات سنگ خارجی در چهار چوب قانونی آن و استفاده از آن در پروژه های خصوصی نیستیم ولی هیچ کجا در کشورهای حامی تولید داخلی اجازه استفاده از مصالح خارجی در پروژه های ملی را نمی دهند مگر به این اجبار که سنگ انتخاب شده مشابه داخلی نداشته باشد.
سوال اینجاست که شهرداری با چه توجیهی این حجم سنگ خارجی را در این پروژه ملی که هزینه آن توسط ثروت عمومی تامین شده، استفاده کرده است؟
تصویرشماره 1 بخشی از حجم گسترده استفاده از گرانیت های وارداتی از کشور چین را نشان می دهد در صورتی که ما در کشور عزیزمان معادن متنوعی از سنگ گرانیت را داریم.
تصویر شماره 2 انتخاب هوشمندانه و قابل تمجید سنگ چینی لایبید، از سنگ های زیبای ایرانی، برای استفاده در آبنما های داخلی را نشان می دهد. مقاومت بسیار خوب این سنگ در برابر آب نشان از انتخاب صحیح آن دارد. در ضمن جلوه این سنگ در زیر آب، با توجه به موج هایی که در سنگ وجود دارد، ترکیب بسیار چشم نوازی را به وجود آورده است.
تصویر شماره 3 انتخاب اشتباه در ضخامت سنگ درپوش و ناچاراً دوبله کاری را نشان می دهد. به طور کلی دوبل کردن سنگ در چنین پروژه هایی کاری اشتباه است ودوام نخواهد داشت.
تصویر شماره 4 نیز انتخاب خلاقانه و تحسین برانگیز سنگ های دکوراتیو و شیاری تراورتن برای فضای خارجی را نشان می دهد. انتخابی که با هزینه اندک توانسته زیبایی دوچندانی به سنگ دهد.
در تصویر شماره 5 به یک مسئله مهم اشاره می شود. یکی از مسایل جدی و مهم در معماری، اجرای دیتیل ها در قسمت های فصل مشترک است. توجه به این موضوع که دو قسمت مختلف چطور باید کنار هم اجرا شوند و با چه راهکاری این فصل مشترکها به هم می رسند می بایست در قسمت طراحی مورد توجه قرار بگیرد.
همانطور که در تصویر شماره 5 واضح است هیچ ایده ای برای فصل مشترک این دو قسمت در نظر گرفته نشده است.
دوم/ اجرا و نظارت بر اجرا
در تصاویر شماره 6 و 7 و 8 یک ایراد متداول در نصب سنگ به دید می آید.
فارسی بر کردن کنج های سنگ برای چنین فضاهایی با این اندازه از تردد، کاری اشتباه است و حتماً بند در قسمت اتصال دو لبه خواهد ریخت ومنجر به شکستگی سنگ در محل فارسی بر خواهد شد. پیشنهاد ما استفاده از روش های دیگر برای رسیدن کنج ها به یکدیگرمانند نره سابی یک از سنگ ها یا استفاده از چفت در محل اتصال ها می باشد.
قطعات بزرگ وسنگین سنگ حتماً می بایست نصب خشک شود وملات هیچ گاه در طول زمان نمیتواند این قطعات را حفظ کند
همینطور که در تصویر شماره 9 قابل مشاهده است این درپوشهای زیبا وسنگین سنگی به مرور زمان لق شده وچنين تصویر ناخوشایندی را ایجاد کرده است. پیشنهاد ما نصب سنگ به صورت خشک و با استفاده از شاسی کشی فلزی است.
یکی از نکات مهم برای نصب سنگ در فضای خارجی و مجاورت با فضای سبز اینست که دیتیل اجرایی پشت دیوار سنگی می بایست عایق شود. همانطور که در تصویر شماره 10 مشخص است این نکته رعایت نشده و منجر به نفوذ آب از پشت سنگ و ورود کثیفی ها از باغچه شده است.
تصویر شماره 11 باز به موضوع فصل مشترک مربوط می شود. همان طور که در تصویر مشخص است توجهی به فصل مشترک کف پله و دیواره پله نشده است. مقدم داشتن اجرای کف پله قبل از بدنه باعث شده که ظاهر کار در محل اتصال به شکل بدی دیده شود و علاوه بر آن تعداد برشکاری سنگ نیز زیاد شده است.
همانطور که در تصویر شماره 12 مشخص است برشهای بی سلیقه به زیبایی کار لطمه جدی وارد کرده است. خیلی عجیب است در این پروژه بزرگ و ملی هیچ توجهی به این نکته ساده نشده است و عدم نظارت در اجراء و نصب سنگ آشکارا به چشم می آید.
همانطور که در تصویر شماره 13 می بینید هیچ توجهی به محاسبه اندازه سنگ مورد نیاز نشده است. این بی توجهی باعث شده است که با وصله کاری های ناشیانه به اندازه مطلوب برسند و حاصل چنین عملی طبیعتاً ریزش تکه های کوچک بعد از مرور زمان بوده است.
یکی از نکات مهم و کلیدی در نصب سنگ بخصوص در کف، ایجاد شیب مناسب است که متاسفانه بسیار دیده می شود که توجهی به این نکته نمی شود. همانطور که در تصویر شماره 14 واضح است شیب بندی نامناسب باعث جمع شدن آب در یک منطقه و آسیب به سنگ ها شده است.
ایجاد قوس ها نیازمند یک محاسبه ساده و تقسیم به قطعات مدولار است تا، در یک قوس، شاهد چنین زوایای تندی که در تصویر شماره 15 مشخص است نباشیم. متاسفانه این عدم توجه در محاسبه قوس ها به وفور در پروژه دیده میشود.
در تصاویر شماره 16 و 17 به یک ایراد بسیار پیش پا افتاده ولی متاسفانه متداول در پروژه اشاره می کنیم. همانطور که در تصویر واضح است بعد از نصب سنگ ها ملات روی سنگها باقی مانده و این شکل نامطلوب به وجود آمده است. یک نظارت ساده بر اجرای سنگ می توانست از این اشکلات جلوگیری کند.
سوم/ تعمیر و نگهداری
همانطور که در تصویر 18 مشخص است بندکشی ها به مرور زمان آسیب دیده و خالی کرده است. بندکشی دوباره می تواند شکل بسیار بهتری به این فضا دهد.
تصویر شماره 19 یکی از قسمتهای زیبای پروژه را نشان می دهد که متاسفانه به دلیل عدم نگهداری شکل نامناسبی به خود گرفته است. این سنگهای تراورتن نیاز به تمیز شدن با فرچه در طول زمان دارند تا بدین صورت سیاه و کثیف به چشم نیایند.
یکی از روش های حفاظت لبه ی پله ها از شکست های احتمالی استفاده از لاستیک در لبه آن است که در این قسمت به خوبی استفاده شده ولی به مرور زمان این لاستیک ها جدا شده است. این اشکال به سادگی قابل ترمیم و اصلاح است.
جمع بندی
پروژه های ملی در همه جای دنیا معرف و بازگو کننده ی فرهنگ، هنر و صنعت یک کشور می باشد. ما سعی کردیم در سه بخش به بررسی کاربرد سنگ در پروژه برج میلاد تهران به عنوان یک پروژه ملی بپردازیم. در بخش نخست از لحاظ مطالعات و انتخاب و طرّاحی سنگ بررسی خود را شروع کردم. در قدم دوم به اجرا و نظارت اجرا سنگ در پروژه پرداختم و در انتها تعمیر و نگهداری را بررسی کردم.
امید است نگاه انتقادی ما باعث ارتقا فرهنگ صحیح استفاده از سنگ در پروژه های ساختمانی علی الخصوص پروژه های ملی شود و ما از سنگ، این موهبت الهی که به وفور در سرزمین عزیزمان ایران وجود دارد، به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم.
